Ngành thủy hải sản Việt Nam choáng váng trước quyết định của Mỹ

Thách thức được cho là chưa từng có của ngành thủy sản Việt Nam bắt đầu sau khi Cục Quản lý Đại dương và Khí quyển Hoa Kỳ (NOAA) bất ngờ thông báo từ chối công nhận tương đương đối với 12 nghề khai thác hải sản của Việt Nam theo Đạo luật Bảo vệ Động vật có vú ở biển (MMPA).

Theo công thư NOAA gửi đến Cục Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) ngày 26/8 vừa qua, các sản phẩm từ 12 nghề cá bị từ chối sẽ bị cấm nhập khẩu vào Mỹ kể từ ngày 1/1/2026. Lệnh cấm này nhắm vào các phương thức khai thác sử dụng lưới rê và lưới cuốn, vốn bị cho là có rủi ro cao gây hại cho các loài thú biển như cá heo, cá voi.

Các sản phẩm từ 12 nghề cá bị từ chối sẽ bị cấm nhập khẩu vào Mỹ gồm cá bơn, cá cờ, cá đối, cá hồng, cá kiếm, cá mú, cá ngừ, cá thu, cua, ghẹ, mực, tôm hùm.

Quyết định này, được ví như một "cú sốc", đang đe dọa trực tiếp đến kim ngạch xuất khẩu nửa tỷ USD, sinh kế của hàng trăm nghìn người lao động và vị thế của hải sản Việt Nam trên trường quốc tế.

Theo các doanh nghiệp xuất khẩu, thiệt hại kinh tế trước mắt là rất lớn. Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) ước tính ngành hải sản có thể thất thu khoảng 500 triệu USD mỗi năm từ thị trường Mỹ. Con số này tương đương với tổng giá trị xuất khẩu các mặt hàng bị ảnh hưởng sang Mỹ trong năm 2024 là 511,5 triệu USD.

Cá ngừ, mặt hàng chiếm tỷ trọng lớn nhất, đứng trước nguy cơ mất trắng thị trường Mỹ vốn chiếm tới 387 triệu USD trong tổng kim ngạch gần 1 tỷ USD xuất khẩu năm 2024.

Các sản phẩm quan trọng khác như ghẹ, mực, cá mú, cá thu, cá kiếm cũng sẽ chịu chung số phận. Không chỉ doanh nghiệp xuất khẩu lao đao, quyết định này còn tác động trực tiếp đến sinh kế của hàng trăm nghìn ngư dân và công nhân trong các nhà máy chế biến.

Theo VASEP, điều đáng nói là phán quyết của NOAA đặt Việt Nam vào một thế "bất lợi kép" so với các đối thủ. Trong khi các quốc gia cạnh tranh trực tiếp như Thái Lan, Ấn Độ, Nhật Bản đều được công nhận tương đương hoàn toàn và rộng cửa vào Mỹ, Việt Nam lại đối mặt nguy cơ mất thị phần vào tay chính họ. Các nhà nhập khẩu Mỹ chắc chắn sẽ ưu tiên nguồn cung ổn định và không vướng rào cản pháp lý, làm suy yếu năng lực cạnh tranh của hải sản Việt.

Nghiêm trọng hơn, Việt Nam phụ thuộc tới 75-80% nguyên liệu cá ngừ nhập khẩu để chế biến hàng xuất sang Mỹ. Nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ vừa là đối thủ, vừa là nguồn cung nguyên liệu chính cho Việt Nam như Indonesia, Trung Quốc, Philippines, Đài Loan (Trung Quốc) cũng bị từ chối một phần. Nay nguồn cung này cũng bị hạn chế, khiến doanh nghiệp Việt không chỉ khó bán hàng tự đánh bắt mà còn không có nguyên liệu hợp lệ để sản xuất.

Quyết định “cú sốc” này không chỉ đe dọa kim ngạch xuất khẩu 500 triệu USD, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế hàng trăm nghìn ngư dân, công nhân và vị thế hải sản Việt trên thị trường quốc tế, VASEP nhận định. 

Trước tình thế cấp bách, VASEP và cộng đồng doanh nghiệp đã nhanh chóng vào cuộc. Ngay sau cuộc họp khẩn ngày 8/9 vừa qua, VASEP đã gửi kiến nghị lên Chính phủ và các Bộ ngành, đề xuất các giải pháp trước mắt và dài hạn.

Các hành động chính bao gồm đề nghị Chính phủ thuê chuyên gia tư vấn Mỹ để hỗ trợ về mặt kỹ thuật và vận động hành lang, thành lập tổ công tác liên ngành để xây dựng kế hoạch ứng phó, đồng thời làm việc với NOAA để làm rõ lộ trình và xin cơ chế chuyển tiếp.

Về phía doanh nghiệp, VASEP khuyến nghị các hội viên phối hợp chặt chẽ với Hiệp hội, chủ động làm việc với nhà nhập khẩu Mỹ và xây dựng các kịch bản điều chỉnh sản xuất, thị trường.