Ngân hàng mở rộng sang chứng khoán: Đòn bẩy lợi nhuận hay rủi ro tín dụng tập trung?

Động lực mở rộng sang lĩnh vực chứng khoán

Trong nửa đầu năm, một số ngân hàng tư nhân như Sacombank, SeABank, MSB đã công bố kế hoạch mua cổ phần tại các công ty chứng khoán, trong khi OCB và VIB lựa chọn hình thức hợp tác chiến lược.

Trong báo cáo ngành ngân hàng mới công bố, các chuyên gia VIS Ratings nhận định việc mở rộng sang lĩnh vực chứng khoán sẽ giúp các ngân hàng tăng thu nhập từ phí dịch vụ và khai thác hiệu quả mạng lưới khách hàng để phát triển hệ sinh thái tài chính của ngân hàng. 

Theo VIS Ratings, các ngân hàng đang nỗ lực nâng cao năng lực cạnh tranh bằng cách mở rộng danh mục sản phẩm và dịch vụ, đồng thời phát triển hệ sinh thái tài chính nhằm thúc đẩy bán chéo và thu hút khách hàng mới. 

Trong khi đó, hoạt động cho vay truyền thống đang chịu áp lực ngày càng lớn từ sự cạnh tranh gay gắt, biên lợi nhuận mỏng hơn và hạn mức tăng trưởng tín dụng. Tính đến hết tháng 3/2025, biên lãi ròng (NIM) của các ngân hàng đã giảm 0,35 điểm %, xuống còn 2,9% so với cùng kỳ năm trước. 

Trước thực trạng đó, ngày càng nhiều ngân hàng đẩy mạnh các dịch vụ môi giới chứng khoán và thị trường vốn, đây là những mảng có biên lợi nhuận cao hơn so với hoạt động cho vay truyền thống, nhằm củng cố và phát triển hệ sinh thái tài chính.

Theo VIS Ratings, mặc dù việc đầu tư vào công ty con trong lĩnh vực chứng khoán sẽ làm giảm tỷ lệ an toàn vốn trong ngắn hạn, các ngân hàng vẫn tin tưởng vào khả năng cải thiện sinh lời từ việc mở rộng sang mảng này. Năm 2024, một số công ty chứng khoán liên kết với ngân hàng như TCBS đã đóng góp đáng kể gần 20% vào lợi nhuận của ngân hàng mẹ.

Bên cạnh đó, nhóm phân tích VIS Ratings nhận định sự phát triển của các công ty chứng khoán liên kết với ngân hàng sẽ làm gia tăng cạnh tranh trong ngành chứng khoán. 

Dẫn số liệu từ báo cáo VIS Ratings, trong ba năm qua, các công ty liên kết ngân hàng tư nhân đã vươn lên vị thế đáng kể trong top 30 về quy mô tài sản, chủ yếu nhờ các đợt tăng vốn lớn. Theo đó, thị phần cho vay ký quỹ của các công ty này tăng từ 19% năm 2022 lên 30% năm 2024, phản ánh tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ.

"Các công ty chứng khoán thuộc hệ sinh thái ngân hàng thường tận dụng vốn và mạng lưới khách hàng của ngân hàng mẹ để mở rộng thị phần môi giới và phân phối trái phiếu - một lợi thế mà các công ty không thuộc hệ sinh thái ngân hàng khó có thể cạnh tranh", báo cáo cho hay.

Do đó, VIS Ratings kỳ vọng các công ty liên kết với ngân hàng tư nhân sẽ tiếp tục dẫn dắt tăng trưởng lợi nhuận ngành trong 12–18 tháng tới.

Bên cạnh đó, tỷ suất lợi nhuận trên bình quân tổng tài sản (ROAA) của nhóm công ty này trong ba năm qua đạt trung bình 5,5%, vượt trội so với mức 3,5% của các công ty cùng ngành.

Ngược lại, tốc độ tăng trưởng lợi nhuận của các công ty chứng khoán có vốn nước ngoài và quy mô nhỏ trong nước được dự báo sẽ chậm hơn do hạn chế về tập khách hàng và quy mô hoạt động làm giảm khả năng cạnh tranh. 

Rủi ro tín dụng tập trung

Theo VIS Ratings, các ngân hàng và công ty chứng khoán liên kết thường hợp tác chặt chẽ để cho vay các doanh nghiệp lớn, chủ yếu trong lĩnh vực bất động sản và năng lượng tái tạo, thông qua các khoản cho vay khách hàng, đầu tư trái phiếu và/hoặc cho vay ký quỹ.

Tuy nhiên, một số doanh nghiệp gần đây đã vướng vào các vấn đề pháp lý liên quan đến dự án và/hoặc chậm trả trái phiếu doanh nghiệp.

Ngoài ra, các công ty chứng khoán cũng có thể cam kết mua lại trái phiếu đã bán cho khách hàng cá nhân như một phần của hoạt động phân phối trái phiếu. 

Nhóm phân tích VIS Ratings nhận định việc các ngân hàng và công ty chứng khoán tập trung tín dụng cao vào các doanh nghiệp lớn đang làm gia tăng rủi ro hoạt động và sẽ dễ bị tổn thương trước các rủi ro tín dụng liên quan đến từng khách hàng lớn. Điều này có thể dẫn đến tình huống rút tiền hàng loạt từ khách hàng. 

Để hạn chế tổn thất, VIS Ratings cho rằng điều quan trọng là các ngân hàng và công ty chứng khoán liên kết cần thiết lập tốt tiêu chí lựa chọn khách hàng mới và tăng cường quản lý tài sản đảm bảo.