Ảnh minh họa
Tomtor, mỏ đất hiếm lớn nhất tại Nga, đang trở thành tâm điểm chú ý trong bối cảnh các quốc gia trên thế giới nỗ lực đa dạng hóa nguồn cung kim loại chiến lược. Nằm ở phía bắc vùng Yakutia, Siberia, mỏ này đóng vai trò quan trọng trong kế hoạch của Nga nhằm tăng sản lượng kim loại phục vụ ngành công nghiệp quốc phòng, sản xuất điện thoại di động và xe điện. Từ đó có thể giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu từ Trung Quốc – quốc gia hiện kiểm soát tới 95% sản lượng đất hiếm toàn cầu.
Tuy nhiên, dự án Tomtor vẫn chưa thể khai thác thương mại. Tổng thống Vladimir Putin đã chỉ trích đơn vị điều hành mỏ – ThreeArc Mining – về việc trì hoãn phát triển. Ông nhấn mạnh cần huy động vốn đầu tư hoặc tìm kiếm sự hỗ trợ từ bên thứ ba, bao gồm cả nhà nước, nhằm khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên chiến lược này.
“Hoặc là họ đầu tư, hoặc là thiết lập mối quan hệ với các công ty khác và nhà nước. Đây là nguồn lực quan trọng mà nhà nước cần lúc này”, ông Putin nói với Phó Thủ tướng thứ nhất Denis Manturov trong một cuộc họp tại Điện Kremlin.
Trước xung đột ở Ukraine, Nga từng có kế hoạch đầu tư khoảng 1,5 tỷ USD để phát triển khoáng sản đất hiếm, với mục tiêu trở thành nhà sản xuất lớn thứ hai thế giới sau Trung Quốc vào năm 2030. Tuy nhiên, những thay đổi về quyền sở hữu dự án sau khi Nga có những động thái tại Ukraine, cùng với lệnh trừng phạt của phương Tây, đã khiến quá trình phát triển Tomtor đình trệ.
Về trữ lượng, Tomtor ước tính có khoảng 11,4–13,2 triệu tấn quặng, chứa 5,9% niobi oxit (Nb₂O₅) và ~15% oxit đất hiếm (REE oxides) tại khu vực Buranny, đủ tiềm năng cung cấp hàng chục năm cho thị trường Nga và quốc tế. Tuy nhiên, việc hiện thực hóa giá trị này gặp nhiều rào cản: khí hậu khắc nghiệt vùng cực Bắc Yakutia, hạ tầng vận chuyển hạn chế, chi phí đầu tư cao, và yêu cầu môi trường nghiêm ngặt do mỏ chứa các phụ phẩm có thể gây phóng xạ.
Ngoài ra, quá trình chế biến đất hiếm đòi hỏi công nghệ cao, phần lớn vẫn phụ thuộc vào Trung Quốc, khiến Nga khó tự chủ hoàn toàn. Việc thiếu nhà đầu tư đủ năng lực và dòng vốn ổn định cũng là nút thắt quan trọng. Tổng thống Putin đã nhấn mạnh: nếu không có đầu tư trực tiếp, dự án cần huy động sự tham gia của các công ty khác hoặc nhà nước để khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên chiến lược.
Nếu Tomtor được khai thác thành công, lợi ích kinh tế và chiến lược là rất lớn. Nga có thể tự chủ nguồn kim loại đất hiếm, phục vụ ngành công nghiệp quốc phòng, điện thoại di động và xe điện, đồng thời giảm phụ thuộc vào Trung Quốc. Dự án cũng mở ra cơ hội cho các nhà đầu tư trong nước và quốc tế tham gia khai thác, chế biến và xuất khẩu, đặc biệt là trong ngành công nghệ cao và năng lượng sạch.
Với vị trí chiến lược, tiềm năng khổng lồ nhưng vẫn chưa khai thác, Tomtor còn có thể làm thay đổi cân bằng cung cầu đất hiếm toàn cầu, mở ra thị trường mới và giá trị gia tăng trong chuỗi cung ứng vật liệu chiến lược. Khai thác mỏ cũng sẽ tạo ra việc làm cho địa phương, phát triển cơ sở hạ tầng và thúc đẩy nghiên cứu công nghệ khai thác – mặc dù vẫn cần cân nhắc các yếu tố môi trường và xã hội.
Trong bối cảnh các quốc gia trên thế giới đang tìm cách giảm phụ thuộc vào Trung Quốc trong lĩnh vực đất hiếm, Tomtor hiện là một “kho báu” tiềm năng chưa được khai thác. Tuy nhiên đây vừa là cơ hội, vừa là thử thách Nga cần giải quyết.
