Mua nhà ở xã hội: Gỡ khó thế nào với xác nhận thu nhập lao động tự do?

Như đã đưa tin, liên quan đến thủ tục mua nhà ở xã hội trên địa bàn Hà Nội, công an cấp xã đang "bó tay" trong việc xác nhận thu nhập cho người lao động tự do, lao động không có hợp đồng, theo Nghị định số 261/2025/NĐ-CP. Nguyên nhân, trong cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư chưa có thông tin về thu nhập của người lao động tự do, lao động không có hợp đồng.

ẢNH: NGUYỄN TRƯỜNG

Cần cho phép người dân tự kê khai hồ sơ mua nhà ở xã hội?

Trao đổi với Thanh Niên, luật sư Trương Anh Tuấn, Giám đốc Công ty Luật Trường Sơn, nhìn nhận lực lượng công an cấp xã "gần như không có đủ cơ sở dữ liệu" để xác định chính xác thu nhập thực tế của nhóm lao động tự do và lao động không có hợp đồng. Và, nhóm đối tượng này "trải dài" từ những người có thu nhập rất cao đến những người hoàn toàn không có tiền.

Để tháo gỡ vướng mắc, luật sư Tuấn cho rằng, cần căn cứ vào việc nộp thuế thu nhập cá nhân (nếu có) đối với người lao động tự do, lao động không có hợp đồng nhưng có đăng ký và kê khai thuế. Cạnh đó, cần quy định cho phép nhóm đối tượng này tự kê khai thu nhập và tự chịu trách nhiệm trước pháp luật về thông tin đã cung cấp.

Tiếp đó, để tránh tình trạng kê khai gian dối nhằm "tranh suất" của người thu nhập thấp thực sự, luật sư Tuấn nhấn mạnh cần có cơ chế xử lý "mạnh tay", đủ sức răn đe đi kèm.

Cụ thể, nếu cơ quan chức năng xác minh được người mua không thuộc đúng đối tượng tại thời điểm bắt đầu tiến hành các thủ tục hồ sơ mua nhà ở xã hội thì phải chịu trách nhiệm về kinh tế.

"Theo đó, người vi phạm có thể phải nộp số tiền gấp đôi, gấp ba, thậm chí 5 đến 7 lần giá trị căn hộ nhà ở xã hội. Thậm chí, bên cạnh trách nhiệm nộp phạt về kinh tế còn phải gắn liền với trách nhiệm hành chính hoặc hình sự", ông Tuấn nhấn mạnh.

Một giải pháp quan trọng khác đi kèm, theo luật sư Tuấn, cần giao việc xác minh và xử lý vi phạm cho một cơ quan độc lập, không phải đơn vị xét duyệt hồ sơ nhà ở xã hội. Và, khi phát hiện vi phạm, cơ quan chức năng cần được trao thẩm quyền cưỡng chế thu hồi căn hộ mà người dân có hành vi gian dối để được mua.

ẢNH: NGUYỄN TRƯỜNG

Đề xuất bổ sung quy định theo hướng để người dân "tự cam kết"

Để gỡ khó cho công tác xác nhận thu nhập của nhóm đối tượng lao động tự do, lao động không có hợp đồng khi mua nhà ở xã hội, luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI, cho rằng pháp luật cần sửa đổi, bổ sung quy định theo hướng để người dân "tự cam kết". Nếu phát hiện vi phạm thì xử lý nghiêm.

Cạnh đó, cần công khai danh sách các trường hợp thuộc diện này trong một khoảng thời gian để người dân cùng giám sát.

Theo luật sư Trương Thanh Đức, việc yêu cầu xác nhận thu nhập không chỉ là câu chuyện tiền kiểm hay hậu kiểm hồ sơ, mà quy định này là vấn đề lớn về "tư duy quản lý". Đó là, khi người dân làm giấy tờ liên quan đến thủ tục, chính sách đều "bắt" phải có xác nhận từ cơ quan chức năng là biểu hiện của việc "không tin người dân" và ôm đồm, làm thay, thậm chí còn gây khó khăn, dễ dẫn đến tiêu cực.

Luật sư Đức cho rằng, càng kéo dài việc này thì càng khiến công việc của cán bộ nhà nước bị "nặng" về hình thức, lo ngại về trách nhiệm. Ở chiều ngược lại, người dân sẽ càng thiếu tự giác và thiếu trách nhiệm.

Về lâu dài, theo luật sư Đức, Nhà nước cũng cần có đủ những thông tin quan trọng của người dân, như danh sách người dân thuộc nhóm thu nhập nào, để có dữ liệu xây dựng và thực thi các chính sách kinh tế, xã hội.

"Khi đó, cơ quan chức năng sẽ dùng công nghệ để đối chiếu giữa dữ liệu và cam kết từ người dân. Nếu thông tin trùng khớp thì hồ sơ hợp lệ, nếu thông tin "vênh" thì cần kiểm tra, đánh giá thêm hoặc yêu cầu người dân bổ sung, cung cấp lại", luật sư Trương Thanh Đức chia sẻ thêm.