Ứng dụng miễn phí thường hoạt động theo mô hình "freemium", trong đó người dùng không trả tiền trực tiếp nhưng "trả giá" bằng dữ liệu cá nhân hoặc trải nghiệm bị gián đoạn bởi quảng cáo. Dưới đây là những rủi ro chính mà ứng dụng miễn phí có thể tạo ra:
Thu thập và bán dữ liệu cá nhân
Nhiều ứng dụng miễn phí thu thập thông tin như vị trí, lịch sử duyệt web, danh bạ, hoặc thậm chí tin nhắn để bán cho các công ty quảng cáo hoặc bên thứ ba. Ứng dụng thời tiết AccuWeather đã bị phát hiện gửi dữ liệu vị trí người dùng cho bên thứ ba ngay cả khi tính năng chia sẻ vị trí bị tắt.
Các ứng dụng hẹn hò cũng có tiền sử thu thập và chia sẻ dữ liệu cá nhân giữa các nền tảng, làm tăng nguy cơ rò rỉ thông tin. Một vụ việc năm 2020 cho thấy 70.000 bức ảnh từ Tinder bị rò rỉ trên một diễn đàn tội phạm mạng.
Quảng cáo độc hại
Các ứng dụng miễn phí thường tạo doanh thu bằng việc hiển thị quảng cáo, nhưng một số quảng cáo có thể chứa mã độc, dẫn đến lây nhiễm phần mềm độc hại hoặc lừa đảo, yêu cầu nhập thông tin nhạy cảm như mật khẩu hoặc số thẻ tín dụng.
Các nhà nghiên cứu từ Kaspersky và D3Lab phát hiện 17 ứng dụng độc hại trên Google Play Store, giả dạng các công cụ như chỉnh sửa ảnh hoặc tối ưu hóa hệ thống, nhưng thực chất hiển thị quảng cáo tràn lan hoặc đánh cắp thông tin như mật khẩu và chi tiết thẻ tín dụng.
Một số ứng dụng độc hại che giấu hành vi của chúng bằng cách ẩn biểu tượng ứng dụng sau khi cài đặt hoặc thay đổi tên ứng dụng để tránh bị phát hiện. Các ứng dụng này có thể âm thầm thu thập dữ liệu hoặc thực hiện các hành động gây hại mà người dùng không nhận ra.
Báo cáo từ Bitdefender chỉ ra một loại phần mềm độc hại gọi là "Riskware" trên Google Play, hoạt động ở chế độ nền sau 48 giờ cài đặt và hiển thị quảng cáo không mong muốn, làm gián đoạn trải nghiệm người dùng.
Hậu quả của những lầm tưởng này
Mất quyền riêng tư: Dữ liệu cá nhân bị sử dụng để quảng cáo nhắm mục tiêu hoặc bán trên dark web, dẫn đến các rủi ro như đánh cắp danh tính.
Gặp nguy cơ bảo mật: Thiết bị có thể bị nhiễm mã độc, làm chậm hiệu suất hoặc bị lợi dụng để thực hiện các vụ tấn công mạng khác.
Thiệt hại tài chính: Các vụ lừa đảo qua quảng cáo hoặc ứng dụng giả mạo có thể dẫn đến mất tiền hoặc thông tin tài khoản ngân hàng.
Tổn thất thời gian và trải nghiệm: Quảng cáo tràn lan hoặc ứng dụng độc hại làm gián đoạn trải nghiệm sử dụng thiết bị.
Theo Cybersecurity Ventures, chi phí toàn cầu do tội phạm mạng gây ra dự kiến đạt 10,5 nghìn tỷ USD mỗi năm vào năm 2025, trong đó các ứng dụng miễn phí là một trong những nguồn lây nhiễm mã độc phổ biến.
Cách bảo vệ bản thân khi sử dụng ứng dụng miễn phí
Dưới đây là những biện pháp bạn có thể áp dụng để giảm thiểu rủi ro:
Kiểm tra quyền truy cập của ứng dụng: Trước khi cài đặt, hãy xem xét các quyền mà ứng dụng yêu cầu (như truy cập danh bạ, micro, hoặc vị trí). Nếu một ứng dụng đơn giản như chỉnh sửa ảnh lại yêu cầu quyền truy cập những thông tin không liên quan, đó có thể là dấu hiệu đáng ngờ.
Đọc đánh giá và thông tin nhà phát triển: Người dùng nên kiểm tra đánh giá của người dùng trước và thông tin về công ty phát hành để đảm bảo độ tin cậy.
Tải từ nguồn đáng tin cậy: Chỉ cài đặt ứng dụng từ Google Play, App Store, hoặc các kho ứng dụng chính thức, tránh các nguồn bên thứ ba.
Sử dụng phần mềm chặn quảng cáo: Có thể sử dụng các công cụ chặn quảng cáo độc hại và bảo vệ dữ liệu cá nhân.
Cập nhật thiết bị thường xuyên: Người dùng nên cập nhật hệ điều hành để vá các lỗ hổng bảo mật.
Sử dụng VPN và phần mềm chống virus: Người dùng có thể kết hợp VPN để mã hóa dữ liệu và phần mềm diệt virus để phát hiện mã độc từ các ứng dụng miễn phí.
Kết luận
Lầm tưởng rằng "ứng dụng miễn phí là một món hời" có thể khiến bạn trở thành mục tiêu của các vụ thu thập dữ liệu trái phép hoặc tấn công mạng. Bằng cách cẩn trọng trong việc chọn ứng dụng, kiểm tra quyền truy cập, và sử dụng các công cụ bảo mật, bạn có thể tận hưởng lợi ích của ứng dụng miễn phí mà vẫn giảm thiểu rủi ro.
