Lo "vỡ trận" đăng kiểm xe máy

Năng lực đăng kiểm chỉ bằng một nửa nhu cầu

Trong góp ý dự thảo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ quy định lộ trình áp dụng Quy chuẩn kỹ thuật VN (QCVN) về khí thải xe mô tô, xe gắn máy lưu hành ở VN mà Bộ Xây dựng vừa gửi Bộ NN-MT có một đề xuất đáng chú ý là giãn lộ trình kiểm định khí thải (KĐKT) xe máy.

ẢNH: Ngọc Thắng

Theo dự thảo, Bộ NN-MT dự kiến từ ngày 1.1.2027 sẽ KĐKT xe máy lưu hành tại Hà Nội và TP.HCM. Từ ngày 1.1.2028 KĐKT với xe máy lưu hành tại 4 thành phố trực thuộc T.Ư gồm Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ, Huế. Từ ngày 1.1.2030 KĐKT xe máy đang lưu hành trên địa bàn các tỉnh, thành còn lại. Tùy theo tình hình thực tế, các tỉnh, thành này có thể thực hiện sớm hơn.

Đánh giá lộ trình này khó khả thi, Bộ Xây dựng đề xuất lùi thời gian chính thức áp dụng KĐKT xe máy tại TP.HCM và Hà Nội thêm 6 tháng, tới 1.7.2027. Đồng thời, không áp dụng đồng loạt ngay với tất cả các xe mà thực hiện với xe sản xuất trước năm 2008 (tiêu chuẩn khí thải mức 1). Hai năm sau (1.7.2029) mới KĐKT xe máy sản xuất trước 2016 (áp dụng mức 2) và từ 1.1.2032 áp dụng với xe sản xuất trước 2026 (mức 3). Các thành phố trực thuộc T.Ư còn lại (Hải Phòng, Đà Nẵng, Huế, Cần Thơ) áp dụng tương tự Hà Nội, TP.HCM nhưng lộ trình lùi 1 năm. Các địa phương khác KĐKT xe máy mức 1 từ 1.1.2029 với xe sản xuất từ 2008 trở về trước và mức 2 từ 1.1.2031 với xe sản xuất từ năm 2009 trở đi.

Lý giải chi tiết về tính khó khả thi của lộ trình trong dự thảo, lãnh đạo Cục Đăng kiểm VN phân tích: Để có thể đáp ứng nhu cầu KĐKT xe mô tô, xe gắn máy thì theo tính toán, ngoài các trung tâm đăng kiểm xe cơ giới hiện có, đến 1.1.2027, Hà Nội cần 340 cơ sở KĐKT thành lập mới, tương ứng 340 đăng kiểm viên hạng 3 trở lên và 340 thiết bị phân tích khí thải (xăng). Tương tự, TP.HCM cũng cần mở mới 400 cơ sở KĐKT với 400 đăng kiểm viên hạng 3 trở lên và 400 thiết bị phân tích khí thải (xăng). Tới 1.1.2028, toàn quốc cần có tổng số 1.005 (1.345) cơ sở KĐKT, tương ứng với 1.005 (1.345) đăng kiểm viên hạng 3 trở lên và 1.005 (1.345) thiết bị phân tích khí thải (xăng). Tới 1.1.2030, số lượng cơ sở KĐKT trên toàn quốc cũng như lượng đăng kiểm viên và thiết bị phải đạt con số 4.332.

Thực tế hiện nay, ngoài các trung tâm đăng kiểm hiện có thì chưa có các thành phần khác đủ điều kiện để tham gia dịch vụ KĐKT xe mô tô, xe gắn máy. Theo thống kê của Cục Đăng kiểm, hiện có 2.768 cơ sở bảo hành bảo dưỡng của các nhà sản xuất, nhập khẩu xe mô tô, xe gắn máy có khả năng tham gia dịch vụ KĐKT với điều kiện phải có sự đồng thuận các nhà sản xuất, nhập khẩu để vận động, yêu cầu các cơ sở bảo hành bảo dưỡng này phải tham gia. Tuy nhiên, các cơ sở này cũng chưa trang bị thiết bị phân tích khí thải (xăng) và chưa có đăng kiểm viên để thực hiện kiểm định.

Trong khi đó, để cơ sở KĐKT đủ điều kiện đi vào hoạt động, ngoài cơ sở vật chất kỹ thuật, nhân lực thì phải được Sở Xây dựng cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện hoạt động. Hằng năm, thiết bị phân tích khí thải (xăng) còn phải thực hiện hiệu chuẩn theo quy định pháp luật về đo lường. Với số lượng cơ sở KĐKT cần có quá lớn, dự kiến việc cấp giấy chứng nhận cho tất cả cơ sở bảo hành, bảo dưỡng xe mô tô, xe gắn máy thuộc TP.Hà Nội và TP.HCM không thể hoàn thành trước 1.7.2027. Chưa kể, việc triển khai phần mềm quản lý KĐKT xe mô tô, xe gắn máy tới các cơ sở KĐKT cần thời gian từ 12 - 18 tháng.

Vì thế, lãnh đạo Cục Đăng kiểm lo ngại nếu đồng loạt KĐKT tất cả xe mô tô, xe gắn máy theo lộ trình dự thảo có thể dẫn tới "vỡ trận", tắc nghẽn không thể thực hiện được. Bên cạnh đó, theo nội dung của dự thảo, việc quy định áp dụng mức khí thải cao dần theo năm sản xuất xe có thể dẫn đến hậu quả là các xe sản xuất những năm gần đây bị áp dụng tiêu chuẩn khí thải cao hơn có thể không đạt yêu cầu và bị thải loại, trong khi các xe sản xuất từ hàng chục năm trước thì được áp dụng tiêu chuẩn khí thải thấp vẫn có thể tồn tại và phát thải cao gấp nhiều lần các xe có tiêu chuẩn khí thải cao.

Địa phương vẫn "vừa chạy vừa dò"

Việc Bộ Xây dựng đề xuất giãn lộ trình KĐKT xe máy là động thái khá bất ngờ, bởi từ năm 2024 Bộ này đã ban hành các văn bản về trình tự thủ tục KĐKT cũng như trình tự thủ tục cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện hoạt động KĐKT xe mô tô, xe gắn máy nhằm chuẩn bị kỹ lưỡng, bảo đảm việc thực hiện thuận tiện nhất cho người dân khi chính thức áp dụng theo lộ trình từ luật Bảo vệ môi trường.

Đồ họa: Tuấn Anh

Song song, Bộ phối hợp Hiệp hội Các nhà sản xuất, nhập khẩu xe máy VN (VAMM) để tính toán, đề xuất sử dụng các cơ sở bảo hành, bảo dưỡng xe mô tô, xe gắn máy của các đại lý bán xe thuộc VAMM và các cơ sở xã hội hóa tham gia thực hiện KĐKT xe mô tô, xe gắn máy. Thời điểm đó, Cục Đăng kiểm cũng trấn an người dân sẽ không xảy ra ùn tắc nhờ có khoảng 3.000 cơ sở đảm bảo. Ngoài ra, Thông tư 47 quy định đối với xe mô tô, xe gắn máy có thời gian sử dụng đến 5 năm, Cục Đăng kiểm thực hiện cấp giấy chứng nhận KĐKT trên phần mềm quản lý kiểm định, chủ xe không phải nộp hồ sơ KĐKT và không phải mang xe đến cơ sở đăng kiểm để KĐKT. Điều này góp phần giảm số lượng, giảm ùn tắc tại các cơ sở KĐKT trong giai đoạn đầu thực hiện.

Thực tế, việc kiểm soát khí thải xe máy đã được đề cập từ rất nhiều năm trước và đã được thí điểm tại Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng. Đây cũng được coi là bước đệm để các địa phương lấy số liệu, chuẩn bị cơ sở, thiết bị, xây dựng phương án và mức chi phí…

Không chỉ Bộ Xây dựng mà đại diện Sở Xây dựng TP.HCM cũng chia sẻ với PV Thanh Niên rằng TP.HCM vẫn chưa thể đánh giá lộ trình theo dự thảo đề xuất có thể khả thi hay không vì đến nay các tiêu chuẩn về định mức khí thải, tiêu chuẩn về cơ sở đăng kiểm, điều kiện kỹ thuật của đăng kiểm viên… vẫn chưa có. Sau quá trình triển khai thí điểm kiểm tra khí thải xe máy quy mô nhỏ trên địa bàn TP hồi năm 2020, Sở Xây dựng ghi nhận mỗi cửa hàng bảo dưỡng, sửa chữa xe máy làm hết công suất 1 ngày có thể kiểm tra được 200 xe, trên chi phí đầu tư 1 cơ sở như vậy là khoảng 500 triệu đồng. Với tổng lượng phương tiện mô tô, xe gắn máy trên địa bàn TP sau sáp nhập khoảng 12 triệu xe, tình hình có thể sẽ rất căng thẳng. Chưa kể, Nhà nước tính phương án kêu gọi xã hội hóa nhưng đến giờ kêu gọi ra sao, tỷ lệ phần trăm cho các doanh nghiệp thế nào hiện cũng chưa có phương án.

"UBND TP đang đề nghị Sở Xây dựng nghiên cứu trước phương án triển khai vùng phát thải thấp tại một số khu vực có điều kiện thuận lợi như Cần Giờ, Côn Đảo, trong đó yêu cầu chuyển đổi toàn bộ phương tiện sang xe điện. Đồng thời, nghiên cứu lộ trình cấm xe cá nhân vào trung tâm TP giống Hà Nội. Đây sẽ là những bước đệm để bắt vào triển khai lộ trình kiểm soát khí thải sau khi Chính phủ ban hành", đại diện Sở Xây dựng TP.HCM thông tin thêm.