‘Làm ESG không giảm lợi nhuận mà còn giúp SMEs tiết giảm chi phí, mở rộng thị trường xuất khẩu’

Thực trạng chung của thực hành ESG tại Việt Nam

“Nhiều người hay hỏi tôi, hiện việc thực hành ESG tại Việt Nam đang ở đâu? Thứ nhất, tôi rất vui vì nhiều doanh nghiệp Việt Nam công bố thông tin về phát triển bền vững. Năm 2024, các Tập đoàn và doanh nghiệp lớn tại Việt Nam đã công bố thông tin về ESG tương đối đầy đủ, nhất là các doanh nghiệp trên sàn chứng khoán.

Thứ hai, tôi cũng khá buồn, vì khi nhìn sâu vào báo cáo bền vững của các doanh nghiệp Việt, thấy nhiều báo cáo chỉ là liệt kê, mức độ tương quan giữa nói và làm chưa cao.

Nhiều doanh nghiệp không thực sự hiểu về kinh tế tuần hoàn. Có những doanh nghiệp còn chưa quản trị tốt hoặc có làm ESG, mà làm mãi vẫn chưa tìm được con đường đúng.”, bà Nguyễn Cẩm Chi, Giám đốc khối tư vấn phát triển bền vững, Công ty TNHH Tư vấn và Quản lý MCG chia sẻ trong Hội thảo chuyên đề: “Hướng dẫn và hỗ trợ tài chính cho việc thực hiện ESG để thâm nhập thị trường EU” diễn ra gần đây.  

Động cơ khiến nhiều Doanh nghiệp Việt phải công bố ESG là cho mục tiêu tuân thủ quy định của pháp luật – như các công ty đã lên sàn chứng khoán. Tuy nhiên, hầu hết doanh nghiệp chưa nhận thức được ESG thật sự là gì; nếu doanh nghiệp làm theo thì sẽ tốt như thế nào cho câu chuyện kinh doanh của bản thân ở hiện tại và tương lai.

Mặt khác, ở Việt Nam cũng đã có nhiều doanh nghiệp đầu ngành làm tốt ESG và có thể xem là best practice để nhiều SMEs tham khảo. Trong tất cả, bên thực hành ESG tốt nhất chính là các doanh nghiệp xuất khẩu lớn, vì họ buộc phải làm nếu muốn tiếp tục xuất khẩu và phát triển.

“Vậy nên, có thể nói, ở Việt Nam, trong thực hành ESG, ai chậm thì chậm mà ai nhanh thì nhanh. Ví dụ, trong khuôn khổ COP 28, PAN Group và Ngân hàng Standard Chartered Việt Nam đã công bố biên bản ghi nhớ hợp tác triển khai các giải pháp và dịch vụ tài chính theo tiêu chí ESG.

Nhiều doanh nghiệp ở Việt Nam được vay vốn hoặc tài trợ vốn triển khai ESG không phải vì họ lớn mà vì họ đã sẵn sàng. Nếu doanh nghiệp nào đang bắt đầu làm ESG thì có thể cân nhắc làm nhanh hơn. ”, bà kết luận.

Những lợi ích thực tế mà ESG mang lại cho SMEs

Có ba thách thức khi triển khai ESG tại doanh nghiệp Việt, đó là đội ngũ vẫn thiếu kiến thức về ESG, doanh nghiệp có hạn chế về tài chính và chi phí đầu tư ban đầu, thiếu dữ liệu và hệ thống quản trị minh bạch.

Ngoài ra, theo bà, các doanh nghiệp còn có 4 hiểu lầm cơ bản như “làm ESG chắc chắn sẽ làm giảm lợi nhuận”; “ESG là làm theo phong trào, để làm PR là chính”; “ESG chỉ dành cho doanh nghiệp lớn”; và “chỉ cần làm Môi trường (E) còn Xã hội (S) và Quản trị (G) không quan trọng”.

Vậy nên, để khuyến khích các SMEs tiếp cận và thực hiện ESG, các bên liên quan cần trực tiếp đề cập đến những lợi ích cụ thể thiết thực thay vì nói đến những điều “đao to búa lớn”.

“Làm ESG cần nhiều thời gian và chi phí, nên phải cho các SMEs những lợi ích thực sự để họ có động lực đi theo lâu dài. Làm ESG không giảm lợi nhuận mà còn giúp SMEs tiết giảm chi phí vận hành và mở rộng thị trường xuất khẩu.”, bà nêu cụ thể.

Thứ nhất, ESG giúp tiết kiệm chi phí vận hành đáng kể thông qua giảm chi phí điện nước và nguyên vật liệu, thông qua cải tiến quy trình và áp dụng công nghệ sạch. Nhiều doanh nghiệp đã tiết kiệm từ 15% đến 30% chi phí vận hành sau một đến hai năm thực hành ESG. Vậy nên, làm ESG đầu tiên với các nhà xuất khẩu Việt Nam phải là thực hành LEAN, Kaizen…

Thứ hai, tránh phí và phạt: doanh nghiệp có thể tránh được thuế CBAM, phí vi phạm lao động, chi phí xử lý chất thải khi xuất khẩu. Doanh nghiệp tuân thủ ESG sớm sẽ giúp trách rủi ro pháp lý và tài chính.

Thứ ba, mở rộng thị trường xuất khẩu: hiện EU và các thị trường phát triển ngày càng đòi hỏi chứng chỉ ESG, doanh nghiệp tuân thủ sẽ giữ được khách hàng hiện tại và dễ tiếp cận khách hàng mới trong tương lai.

Thứ tư, ưu đãi vốn – thuế - đất: nghị quyết 68, Nghị định 80 đang tạo nhiều cơ hội tiếp cận vốn ưu đãi, giảm thuê đất, hỗ trợ công nghệ cho doanh nghiệp muốn thực hiện ESG.

“Vậy nên, có thể thấy, lĩnh vực ESG của Việt Nam đang nhận được ba chiều thúc đẩy từ sự tự nhận thức của doanh nghiệp, các khách hàng quốc tế muốn hỗ trợ và Chính phủ hỗ trợ ngân sách và chính sách. Theo quan điểm của tôi, Việt Nam không chậm trong thực hành ESG và ai đang làm tốt sẽ có rất nhiều lợi thế khi xuất khẩu.”, bà nhận định.

Tiếp cận vốn thông qua lợi thế ESG cho các SMEs

Hiện các SMEs Việt đang có nhiều hỗ trợ của các bên về nguồn vốn cho thực hành ESG, từ khu vực công đến khu vực tư.

Về sự hỗ trợ của Nhà nước có gói Green Credit từ các ngân hàng thương mại: nhiều ngân hàng triển khai gói tín dụng xanh cho NLTT, tiết kiệm năng lượng, xử lý chất thải, tuần hoàn vật liệu với điều kiện ưu đãi đặc biệt. Lãi suất giảm 0,5 đến 2% so với tín dụng thường, thời hạn vay kéo dài, tài sản đảm bảo linh hoạt.

SMEs có thể thử tiếp cận vốn từ các quỹ đầu tư tác động, như Beacon Fund, Circulate Capital, ResponsAbility hay Aavishkaar Capital. Ngoài vốn đầu tư, các quỹ này thường cung cấp hỗ trợ kỹ thuật chuyên sâu, đào tạo quản lý, kết nối thị trường quốc tế để doanh nghiệp triển khai ESG hiệu quả và mở rộng quy mô bền vững.

Theo quan sát của bà, các quỹ đầu tư thường chỉ xem xét những SMEs đã có ít nhất 5 năm hoạt động. Bởi phải trải qua ít nhất 5 năm, mới biết được doanh nghiệp đã vượt qua được các cú sốc của thị trường hay chưa. Trong kinh doanh, những công ty từ 5 đến 10 tuổi là vẫn mới.

Vậy nên, nếu là nhà khởi nghiệp, sau ba năm nếu có tham vọng lớn và chứng minh được phần nào khả năng chống chịu những khó khăn trên thương trường, thì hãy nghĩ đến việc gọi vốn hoặc vay vốn ngân hàng. Ngoài ra, để tăng tỷ lệ thành công khi tìm nguồn vốn, doanh nghiệp cần minh bạch về hoạt động và dòng tiền ngay từ khi mới thành lập hoặc càng sớm càng tốt. 

Vay được tiền xong, thì câu chuyện tiêu tiền như thế nào cũng không dễ dàng. Từng có một startup về công nghệ ở Hà Nội gọi được 16 triệu USD, nhưng sau khi tiền về tài khoản thì không dám tiêu. Lý do startup chia sẻ khi tìm đến nhờ bà tư vấn, là nhà đầu tư có cho startup một cái khung, nôm na là để startup điền thông tin hoạt động – dòng tiền – kết quả kinh doanh, song startup lại “không hiểu”.

“Không ai dạy tài chính đầu vào cho các startup, nên họ không biết điền cái gì.”, bà hồi tưởng.

Hoặc nếu doanh nghiệp vay tiền để đi xây nhà máy nhưng không xây nhà máy mà đầu tư vào lĩnh vực khác cũng không được. Nếu làm thế, quỹ đầu tư sẽ mất niềm tin vào doanh nghiệp và có thể đòi lại tiền đã đầu tư.

Vậy nên, nếu tiên phong thực hành ESG ngay bây giờ sẽ giúp SMEs có nhiều hỗ trợ và lợi thế cạnh tranh dài hạn. Qua vài năm nữa, các chương trình hỗ trợ sẽ không nhiều và ưu đãi như bây giờ.