Nhiều bậc phụ huynh chia sẻ rằng, khi con bước vào tuổi dậy thì, những cuộc trò chuyện tưởng như bình thường lại dễ dàng biến thành tranh cãi. Cha mẹ xuất phát từ mong muốn tốt cho con, nhưng càng khuyên nhủ con càng chống đối lại. Câu chuyện dưới đây là một trường hợp điển hình.
Một người mẹ vừa bước ra khỏi phòng con trai với vẻ mặt tức giận. Mọi chuyện lẽ ra có thể tránh được, khi cậu con trai vừa hoàn thành bài thi, chủ động làm bài tập và còn nói với mẹ: “Mẹ ơi, hôm nay con hơi mệt, con muốn nghe bài giảng trước, 10 giờ con sẽ ôn văn”. Thấy con có kế hoạch học tập rõ ràng, người mẹ cảm thấy rất vui.
Nhưng đến 10 giờ, cậu vẫn chưa bắt đầu học. 7,8 phút nữa trôi qua, bài tập vẫn chưa đụng đến. Thấy thời gian trôi đi, người mẹ nhắc thêm vài câu. Người con cau mày: “Mẹ hôm nay sao nói nhiều thế”.
Ảnh minh hoạ.
Cuối cùng, khi cậu viết xong và định đi ngủ, người mẹ hỏi: “Mẹ chưa nổi giận, sao con lại nổi nóng trước”. Người con đáp: “Mẹ cứ nhắc hoài làm con chẳng muốn học nữa”.
Sau khi bình tĩnh lại, người mẹ hỏi: “Vậy sau này mẹ nên làm gì”. Người con trả lời dứt khoát: “Mẹ nói một lần là đủ rồi. Mẹ càng nhắc, con càng không muốn nghe. Mẹ nói một lần, con có thể chưa làm ngay, nhưng lát nữa con sẽ làm”.
Cuối cùng, người mẹ đành lặng lẽ trở về phòng, mang theo chút ấm ức, rồi lại trút giận sang chồng cho nhẹ lòng. Trải qua hết lần này đến lần khác, người mẹ nhận ra rằng: Với con ở tuổi dậy thì, lời nhắc chỉ nên nói một lần là đủ.
Vì sao cha mẹ nên ít nói với con ở tuổi dậy thì?
Trong nhiều gia đình, những cuộc cãi vã giữa cha mẹ và con cái thường xảy ra xung quanh các vấn đề như bài tập, giờ ngủ hay thói quen sinh hoạt. Khi căng thẳng gia tăng, cha mẹ thường nâng giọng, trong khi trẻ đáp trả không kém. Dù cha mẹ có "thắng" trong cuộc tranh luận, kết quả cuối cùng vẫn chỉ là con cái giận dỗi và người lớn mệt mỏi.
Thực ra, đằng sau những xung đột ấy không chỉ là chuyện bài vở, mà là hai hệ thống não khác nhau đang đối đầu.
Theo các nghiên cứu thần kinh học, sự khác biệt trong cách phản ứng giữa cha mẹ và con ở tuổi dậy thì bắt nguồn từ sự phát triển không đồng đều của các vùng não. Ở người trưởng thành, vỏ não trước trán – khu vực chịu trách nhiệm cho việc lập kế hoạch, kiểm soát hành vi, và điều tiết cảm xúc đã phát triển hoàn thiện, giúp xử lý thông tin một cách lý trí và hướng đến hiệu quả.
Ngược lại, ở thanh thiếu niên, vùng hạch hạnh nhân (amygdala) – trung tâm xử lý cảm xúc và phản ứng tức thời lại hoạt động mạnh hơn, trong khi vỏ não trước trán vẫn đang trong quá trình hoàn thiện. Sự “lệch pha” này khiến não bộ của trẻ có xu hướng ưu tiên cảm xúc hơn là lý trí, dẫn đến các phản ứng bốc đồng, chống đối hoặc né tránh khi bị can thiệp quá mức.
Chính vì vậy, những lời nhắc nhở lặp đi lặp lại từ cha mẹ dễ được trẻ diễn giải là sự kiểm soát hoặc thiếu tin tưởng, thay vì là quan tâm, từ đó kích hoạt phản ứng phòng vệ hoặc phản kháng.
“Chỉ nói một lần” không có nghĩa là buông tay
Cha mẹ thường nhắc đi nhắc lại vì lo lắng: “Nếu chỉ nói một lần, con có nghe không? Con có làm không?”
Thực chất, việc cha mẹ nói mãi chỉ ẩn chứa một thông điệp: “Con không đủ năng lực, phải nghe theo cha mẹ”. Nhưng với trẻ đang cố chứng minh “con có thể tự làm được”, điều này lại chạm đúng điểm nhạy cảm nhất. Khi cha mẹ chỉ nói một lần rồi dừng lại, họ gửi đi thông điệp: “Cha mẹ tin con có thể tự xử lý”. Chính sự tin tưởng đó mới khơi dậy tinh thần trách nhiệm trong trẻ.
Dưới đây là 3 cách giúp cha mẹ cải thiện tình hình:
1. Đặt quy tắc trước, nói rõ từ đầu. Với trẻ đang ở tuổi dậy thì, cách khôn ngoan nhất là “nói trước, tránh tranh cãi về sau”. Khi mọi việc đã thỏa thuận rõ ràng, cha mẹ không cần sửa sai trong lúc nóng giận.
2. Bình tĩnh trình bày, nói xong thì rời đi. Khi nhắc con, chỉ nên nói rõ điều cần làm rồi dừng lại. Sự im lặng sau đó là khoảng trống để trẻ tự suy nghĩ. Dù con vi phạm, cũng chỉ nên nhắc lại một lần, thêm nữa chỉ khiến trẻ phản kháng.
3. Tìm cách giải tỏa cảm xúc của chính mình. Cha mẹ nuôi con tuổi dậy thì dễ căng thẳng, nhưng kìm nén cảm xúc không phải là cách tốt. Họ nên chia sẻ với bạn đời, bạn bè, hoặc thư giãn bằng những việc yêu thích. Khi cha mẹ giữ được bình tĩnh, cả gia đình sẽ dễ chịu hơn.
Từ hôm nay, cha mẹ hãy rút ngắn những lời dặn dò thành một câu trọng tâm, nói với giọng điềm tĩnh và tự tin. Điều này không có nghĩa là bỏ mặc con, mà là cách thể hiện niềm tin và trao quyền cho con tự lập. Khi cha mẹ biết kiềm chế, con sẽ có cơ hội phát triển tính tự lập của mình.
