Gần 200 năm sau khi Charles Darwin công bố “Nguồn gốc các loài”, lý thuyết tiến hóa của ông đã trở thành nền tảng của sinh học hiện đại.
Và ngày nay, chúng ta đều biết rằng loài người hiện đại, Homo sapiens, đã tiến hóa từ các loài linh trưởng cổ đại và từng cùng tồn tại trên Trái Đất với những loài người khác như người Neanderthal.
Nhưng bản chất của khoa học là luôn đặt câu hỏi và tìm kiếm bằng chứng mới để thách thức những kiến thức đã có. Bởi vậy, một khám phá của thế kỷ XX đang làm thay đổi cách chúng ta nhìn nhận về lịch sử tiến hóa của chính mình sau nhiều thập kỷ bí ẩn: Hộp sọ Petralona.
Bí ẩn từ hang đá Hy Lạp
Vào năm 1960, một chiếc hộp sọ gần như hoàn chỉnh (chỉ bị thiếu phần xương hàm) đã được phát hiện một cách tình cờ trong hang động gần Thessaloniki, Hy Lạp.
Hộp sọ này (được đặt tên là hộp sọ Petralona) gắn chặt vào vách hang và được bảo quản một cách kỳ lạ nhờ canxit, tạo ra một măng đá giống như sừng trên đỉnh đầu. Kể từ đó, nó đã trở thành một trong những hóa thạch gây tranh cãi nhất trong ngành cổ nhân chủng học.
Trong suốt 65 năm qua, hộp sọ Petralona vẫn là một bí ẩn lớn trong ngành khảo cổ vì nó không thuộc về Homo sapiens hay Neanderthal, hai loài người tiền sử nổi tiếng nhất ở châu Âu. Điều này đã dấy lên câu hỏi về danh tính thực sự và ý nghĩa của sự hiện diện của nó đối với lịch sử tiến hóa của loài người.
Tuổi của hộp sọ này cũng là một chủ đề gây tranh cãi bởi một số nhà nghiên cứu cho rằng nó chỉ khoảng 170.000 năm tuổi, trong khi những người khác lại tin rằng nó có thể có niên đại lên tới 700.000 năm, tức là gấp hơn hai lần tuổi của người Homo sapiens.
Những nỗ lực phân loại ban đầu
Nỗ lực đầu tiên để phân loại hộp sọ Petralona diễn ra vào năm 1964, khi hai nhà khoa học Đức được mời đến phân tích hài cốt. Họ kết luận rằng hộp sọ và các hài cốt động vật đi kèm có niên đại khoảng 50.000 năm, thuộc về một trong những người đầu tiên rời châu Phi đến châu Âu. Tuy nhiên, quan niệm này đã nhanh chóng bị thách thức.
Nhà nghiên cứu người Hy Lạp Aris Poulianos đã đưa ra một giả thuyết táo bạo hơn, cho rằng hộp sọ này thuộc về một loài người riêng biệt, phát triển tại Đông Nam Âu. Ông ban đầu ước tính tuổi của nó là 500.000 năm, sau đó nâng lên 700.000 năm, già hơn rất nhiều so với ước tính ban đầu.
Trong khi đó, các nhà nghiên cứu khác lại cho rằng nó là tổ tiên trực tiếp của Homo sapiens, với niên đại khoảng 300.000 năm. Những tranh cãi về niên đại và danh tính của hộp sọ đã kéo dài suốt nhiều thập kỷ mà không có lời giải.
Bằng chứng mới làm sáng tỏ bí ẩn
Mãi cho đến tháng 8 vừa qua, cộng đồng khoa học mới có được một bước đột phá quan trọng. Một nghiên cứu do Christophe Falguères đứng đầu, được công bố trên Tạp chí Journal of Human Evolution (JHE), đã sử dụng phương pháp xác định niên đại bằng chuỗi urani trên canxit tích tụ trên hộp sọ.
Kết quả cho thấy canxit này đã tồn tại ít nhất 277.000 năm, cung cấp một con số chắc chắn về tuổi tối thiểu của hóa thạch.
Chris Stringer, một trong những đồng tác giả của nghiên cứu và là nhà cổ nhân chủng học tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên London, cho biết: “Ước tính niên đại mới ủng hộ sự tồn tại và cùng tồn tại của quần thể này bên cạnh dòng dõi Neanderthal đang tiến hóa vào cuối thời kỳ Trung Pleistocene ở châu Âu”.
Các nhà nghiên cứu đã chính thức phân loại hộp sọ này là Homo heidelbergensis, một loài người đã tuyệt chủng mà Viện Smithsonian từ lâu đã đưa vào danh mục.
Phát hiện này không chỉ cung cấp câu trả lời cho một bí ẩn kéo dài hàng chục năm, mà còn củng cố quan điểm rằng nhiều loài người đã cùng tồn tại và tương tác trong quá khứ. Nó mở ra một chương mới trong nghiên cứu về quá trình tiến hóa của loài người, cho thấy rằng lịch sử của chúng ta phức tạp và đa dạng hơn những gì chúng ta từng nghĩ.
