Hoán cải xe xăng cũ thành xe điện: Lợi bất cập hại

Chi phí có thể đắt hơn mua xe điện mới

Trong văn bản gửi Cục Đăng kiểm VN đề xuất chuyển đổi động cơ điện dành cho xe chạy xăng theo ý tưởng của Công ty trách nhiệm hữu hạn Thương mại và Dịch vụ Motorcycles TV, Sở Xây dựng TP.HCM cho biết: Các đơn vị liên quan ủng hộ cải tiến mang tính sáng tạo của các cá nhân, tổ chức trong lĩnh vực cải tạo xe cơ giới; đặc biệt là việc cải tạo, chuyển đổi động cơ điện cho các phương tiện mô tô, xe gắn máy cũ đang lưu hành nhằm giúp tiết kiệm được việc mua sắm đầu tư mới. Từ đó, giúp hạn chế gia tăng số lượng phương tiện cá nhân, góp phần thực hiện chuyển đổi xanh trong giao thông vận tải. Các giải pháp đề xuất của đơn vị về chuyển đổi động cơ điện dành cho xe chạy xăng tương tự như loại hình các xe ô tô hybrid.

Ảnh: Chí Tâm

Sở Xây dựng TP.HCM nhận thấy việc cải tạo, chuyển đổi động cơ điện cho các phương tiện mô tô, xe gắn máy cũ đang lưu hành là một hướng đi tiềm năng, phù hợp với định hướng của TP trong chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí carbon và khí metan trong giao thông vận tải. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn kỹ thuật, bảo vệ môi trường và tuân thủ quy chuẩn quốc gia, việc triển khai cần có cơ sở pháp lý rõ ràng, được hướng dẫn thống nhất đồng bộ từ các bộ, ngành T.Ư.

Đơn vị này đề xuất Cục Đăng kiểm VN, trong quá trình nghiên cứu sửa đổi, bổ sung các thông tư liên quan đến hoạt động đăng kiểm xem xét đề xuất Bộ Xây dựng lồng ghép, bổ sung thêm các điều khoản hoặc ban hành các quy định, tiêu chuẩn kỹ thuật và quy chuẩn an toàn cho hoạt động cải tạo, hoán đổi động cơ điện đối với xe mô tô, xe gắn máy; tạo hành lang pháp lý cho các tổ chức, cá nhân triển khai thực hiện, góp phần chuyển đổi xanh trong hoạt động giao thông vận tải. Đồng thời, xem xét hỗ trợ hướng dẫn Công ty Motorcycles TV đăng ký thử nghiệm, đánh giá chất lượng các sản phẩm chuyển đổi động cơ điện cho xe máy của đơn vị.

Mục đích chính của đề xuất trên nhằm tiết kiệm chi phí mua xe điện mới của người dân trong bối cảnh TP.HCM nói riêng và Chính phủ nói chung quyết liệt theo đuổi "cuộc cách mạng" xanh trong giao thông. Tuy nhiên, theo các chuyên gia kỹ thuật, việc chuyển đổi có thể còn mất nhiều chi phí hơn mua một chiếc xe điện mới.

Anh Trần Thanh Tuân, chuyên viên kỹ thuật của một hãng xe máy tại VN (đại lý TP.HCM), phân tích: Về lý thuyết thì việc chuyển đổi từ xe xăng sang xe điện có thể làm được. Xe máy xăng có cụm động cơ, hộp số treo dưới khung xe, từ chỗ này dẫn động ra bánh sau còn xe điện thì động cơ nằm ngay tại bánh nhưng cần có thêm quả pin. Vì vậy, để "độ" xe máy xăng thành xe điện thì chỉ có một cách là chế tạo một quả pin và một bộ chuyển đổi năng lượng từ xăng sang điện. Lúc này, chiếc xe xăng sẽ trở thành mẫu xe hybrid.

Theo anh Tuân, nếu nói về công nghệ thì đây không phải sáng kiến mới vì trước đây hãng Honda cũng đã sản xuất mẫu PCX là xe hybrid. Tuy nhiên, dòng PCX bán không hiệu quả do giá thành cao. Thay vì chỉ đơn thuần là động cơ đốt trong như xe xăng hay pin như xe điện, xe hybrid cần cả pin và bộ phận chuyển đổi nên giá thành cao hơn. Ngoài ra, do hiện nay chưa có hành lang pháp lý cho loại hình này nên xe sau khi chuyển đổi chắc chắn sẽ phải đi kiểm định an toàn, kết cấu, có thể mất thêm phí. Như vậy, để hoán cải một chiếc xe cũ thành xe điện, chi phí có thể đắt hơn mua xe điện mới.

"Chưa kể, hiện nay một số doanh nghiệp (DN) bán xe điện đang thực hiện chương trình đổi xe cũ lấy xe mới. Có một số người chỉ cần bỏ ra 1 - 3 triệu đồng để đổi chiếc xe xăng đang chạy thành chiếc xe điện mới coóng. Chủ trương này được Chính phủ và TP.HCM ủng hộ mạnh mẽ. Vậy tội gì phải hoán cải xe xăng cũ thành xe điện mới tốn kém hơn mà suy cho cùng vẫn là chạy xe cũ?", anh Trần Thanh Tuân đặt vấn đề.

Rủi ro mất an toàn

Trao đổi với PV Thanh Niên, một đại diện Khoa Kỹ thuật giao thông, Trường ĐH Bách khoa, ĐHQG TP.HCM, nói thẳng: Đầu tiên, phải khẳng định bên cạnh việc hầu như không phát thải ô nhiễm tại khu vực hoạt động, xe điện có ưu thế về hiệu quả sử dụng năng lượng so với xe xăng (gấp 3 - 4 lần) khi di chuyển trong điều kiện giao thông đô thị (tốc độ trung bình thấp, tăng tốc nhanh và phanh hãm liên tục, ùn tắc). Do đó, xe điện nói riêng và phương tiện giao thông dùng năng lượng điện nói chung rất phù hợp cho đô thị. Về mặt kỹ thuật, nếu không xét đến yếu tố hiệu quả kinh tế thì việc thiết kế cải tạo, hoán cải xe xăng thành xe điện/xe lai điện hoàn toàn khả thi về mặt công nghệ.

Ảnh: T.N

Tuy nhiên, chắc chắn khi thay đổi kết cấu của xe, lắp các bộ phận mới vào xe cũ sẽ làm thay đổi về vận hành xe, cảm giác lái, độ cân bằng. Thông thường, đối với các loại xe lớn như xe 4 bánh, khi chuyển đổi bất cứ bộ phận và thiết kế nào của xe cũng cần theo quy chuẩn đăng kiểm. Phương tiện chỉ được phép chuyển đổi trong một mức độ nhất định, độ dài bao nhiêu, chiều cao bao nhiêu, cái gì được thay, cái gì không…, không vượt ngoài khả năng theo quy chuẩn. Với xe máy, tùy vào dòng xe được thiết kế cải tạo và phương án thiết kế cụ thể, tính kinh tế kỹ thuật và môi trường, hiệu quả chi phí cũng như sử dụng sẽ khác nhau. Tùy thuộc vào kỹ thuật chuyển đổi, vị trí đặt pin, bộ động cơ chuyển đổi sẽ làm thay đổi khối lượng xe, trọng tâm xe, độ cân bằng của xe.

Vì thế, cần có thử nghiệm, phân tích và đánh giá kỹ lưỡng. Ngoài ra, các vấn đề pháp lý về quy định, quy chuẩn liên quan đến việc thiết kế cải tạo, trong đó bao gồm tính năng kỹ thuật, công nghệ vật tư và linh kiện, thử nghiệm đánh giá chất lượng xe được thiết kế cải tạo, trạm sạc hay trạm đổi pin, nguồn điện sạc, thu hồi và tái chế pin, giám sát tình trạng kỹ thuật và kiểm tra định kỳ (bảo đảm bảo dưỡng xe đúng kỹ thuật, tránh độ chế xe sau khi hoán cải) là những điều cần quan tâm.

"Việc cải tạo xe 2 bánh dùng xăng sang dùng điện về bản chất là thay đổi thiết kế ban đầu của nhà sản xuất cho sản phẩm đã đăng ký bán ở VN, nên theo logic chung thì cần phải được cơ quan quản lý phê duyệt thiết kế hoán cải và cơ sở hoán cải phải đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật cũng như chịu trách nhiệm đối với sản phẩm của mình. Có như vậy, xe sau hoán cải mới đủ điều kiện lưu hành. Mở rộng ra, xe sau hoán cải sẽ được gọi là xe gì? Lực lượng công an sẽ quản lý xe này như thế nào, sẽ cấp lại giấy đăng ký xe ra sao? Đây cũng là những vấn đề cần giải quyết", chuyên gia này nói.

Dưới góc độ trải nghiệm của người tiêu dùng, theo anh Trần Thanh Tuân, độ mượt về động cơ của xe hoán cải chưa chắc được đảm bảo vì thiết kế ban đầu của xe xăng không dành cho cấu hình đó. Từ khâu thiết kế đến sản xuất một chiếc xe xăng tùy thuộc vào nhà sản xuất đã có quy chuẩn, tiêu chuẩn đồng bộ chuẩn chỉnh ngay từ đầu. Việc hoán cải hàng trăm loại xe xăng về chung một quy chuẩn gần như là điều không thể. Đã không đồng bộ thì trải nghiệm máy móc, động cơ sẽ không "mượt mà" cộng thêm rủi ro cháy nổ, nhanh xuống cấp sau một thời gian. Dưới góc độ hành lang pháp lý thì chưa cho phép loại hình "độ chế" như vậy, mà chỉ có nhà sản xuất trước khi ra lò có quyền thay đổi kết cấu, cấu tạo của xe.

Chưa phù hợp lộ trình xanh hóa giao thông

Hiện nay, Sở Xây dựng TP.HCM chưa công bố chi tiết đề án của Motorcycles TV nên chưa rõ các dòng xe xăng cũ sau hoán cải sẽ trở thành dòng xe lai (hybrid) hay hybrid sạc điện (plug-in hybrid). Tuy nhiên, dù là dòng xe nào thì cũng có nguy cơ ảnh hưởng tới mục tiêu đạt tỷ lệ giảm phát thải từ giao thông của TP.HCM.

Đầu tiên là về mức giảm phát thải, xe điện thuần túy vượt trội hơn hẳn. Một nghiên cứu mới công bố của Hội đồng Quốc tế về giao thông vận tải sạch (ICCT) chỉ ra: Xe điện không chỉ có mức phát thải thấp hơn xe xăng mà còn đang ngày càng trở thành lựa chọn hiệu quả nhất về mặt khí hậu trong số các loại phương tiện hiện nay. Xe hybrid chỉ giúp giảm khoảng 20% lượng khí thải còn xe plug-in hybrid giảm khoảng 30% so với xe xăng, vẫn thấp hơn nhiều so với mức cắt giảm của xe điện. Điều này có được nhờ vào sự phát triển nhanh của nguồn điện tái tạo và hiệu suất năng lượng cao của xe điện. Xe điện không chỉ có lợi thế khi vận hành mà còn nhanh chóng vượt qua "gánh nặng khí thải" trong khâu sản xuất để trở thành phương tiện thân thiện hơn với môi trường trong toàn bộ vòng đời sử dụng.

Như vậy, nếu hoán cải xe máy xăng cũ thành xe lai điện thì quá trình chuyển đổi giao thông xanh từ phương tiện cá nhân của TP.HCM sẽ bị kéo chậm hơn nhiều so với chủ trương đang theo đuổi là khuyến khích người dân chuyển sang sử dụng xe điện.

Mặt khác, nếu DN hoán cải xe xăng thành hybrid sạc điện sẽ tạo áp lực lớn lên hạ tầng trạm sạc. Nguyên nhân do DN cải tạo xe chỉ lo phần "xác", không đầu tư đồng bộ hạ tầng trạm sạc đi kèm. Trong khi đó, theo Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM (HIDS), một trong những khó khăn lớn hiện nay trong chuyển đổi giao thông xanh là hạ tầng trạm sạc chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế. Các trạm sạc chủ yếu tập trung tại khu vực trung tâm, thiếu độ phủ tại ngoại thành và các khu dân cư đông đúc.

Thực tế hạ tầng trạm sạc cho xe điện tại TP.HCM vẫn đang ở giai đoạn sơ khai, hầu như phụ thuộc hoàn toàn vào các sáng kiến của DN tư nhân và chưa có dự án nào do nhà nước đầu tư xây dựng hệ thống trạm sạc công cộng đồng bộ.

Hiện nay, VinFast là đơn vị duy nhất chủ động triển khai hạ tầng trạm sạc cho cả xe 2 và 4 bánh, đáp ứng dưới 10% nhu cầu dự kiến cho 350.000 - 400.000 xe điện 2 bánh trong tương lai. Một DN khác của Vingroup là V-Green cũng đang tiên phong trong dịch vụ nhượng quyền trạm sạc. Các tổ chức và cá nhân có thể hợp tác trực tiếp với V-Green để đặt các trạm sạc của VinFast trong khuôn viên của mình (nhà hàng, quán cà phê, khách sạn, tòa nhà chung cư, văn phòng...). Trạm sạc có thể phục vụ cả xe máy và ô tô điện. V-Green sẽ chịu trách nhiệm quản lý, bảo trì, marketing và thu chi trong suốt thời gian hợp tác. Đối tác nhượng quyền sẽ nhận được 750 đồng/kWh trong tối thiểu 10 năm.

Ngoài ra, Selex là một DN trẻ của VN đang nỗ lực tham gia phát triển hệ sinh thái xe điện 2 bánh dành riêng cho tài xế công nghệ. Tính đến tháng 6 vừa qua, Selex đã lắp đặt gần 50 trạm đổi pin trên địa bàn TP. Tuy nhiên, con số này vẫn chưa đủ cho mục tiêu chuyển đổi 400.000 xe điện 2 bánh của Đề án chuyển đổi giao thông xanh ở TP.HCM, chưa nói đến các mục tiêu điện hóa lớn hơn.

Bên cạnh đó, Trung tâm sản xuất thiết bị đo điện tử Điện lực miền Trung phối hợp Mitsubishi cũng đã thí điểm trạm sạc theo tiêu chuẩn quốc tế ISO-15118; còn hãng MBI triển khai dịch vụ hoán đổi pin cho xe 2 bánh trong khuôn viên ĐHQG TP.HCM và khu đô thị Eco Retreat của Ecopark. Dẫu vậy, các trạm thí điểm này chỉ có số lượng rất hạn chế và chưa tạo thành hệ thống liên kết, khiến người dùng khó yên tâm về khả năng tiếp cận hạ tầng sạc khi di chuyển xa.

Trong bối cảnh nói trên, các chuyên gia khuyến nghị TP.HCM nên cân nhắc kỹ bài toán phương tiện và hạ tầng trạm sạc. Đồng thời TP.HCM cũng như Chính phủ cần nghiên cứu đưa ra các chính sách ưu đãi để phát triển hệ thống trạm sạc dành cho xe điện nói chung nếu muốn đạt mục tiêu "cách mạng giao thông xanh".