Mười năm trước, Hoàng Anh Gia Lai (HAGL) rơi vào khủng hoảng thanh khoản khi tổng nợ vượt 36.000 tỷ đồng, khiến công ty gặp khó khăn chồng chất. Nhà sáng lập Đoàn Nguyên Đức (bầu Đức) cho biết có những lúc công ty không còn tiền để trả lương nhân viên, đối tác thân quen trước đây cũng từ chối gặp, mọi cánh cửa gần như đóng lại. "Đó là giai đoạn tôi cảm thấy cô đơn nhất cuộc đời", bầu Đức từng thốt lên.
Các khoản đầu tư dài hạn vào cao su, thủy điện của HAG không tạo ra dòng tiền, công ty lúc đó gần như đứng trước bờ vực "phá sản", buộc doanh nghiệp phải tái cấu trúc toàn diện.
Tái thiết từ đổ vỡ
Khi công ty rơi vào trạng thái "ngàn cân treo sợi tóc", thay vì rút lui khỏi thương trường, bầu Đức chọn đối diện: bán tài sản, cắt giảm chi phí và tái cấu trúc từ gốc. Ông thỏa thuận với THACO chuyển nhượng HAGL Agrico. Việc này giúp HAG xóa hàng nghìn tỷ đồng nợ, tạo nền tảng tài chính cho mô hình nông nghiệp mới. Từ ớt, chanh leo đến chuối, sầu riêng, heo ăn chuối hay dâu tằm, mọi sáng kiến đều xoay quanh một nguyên tắc: tạo dòng tiền thật.
Hiện công ty bầu Đức áp dụng mô hình "bốn cây hai con". Bốn cây gồm: 7.030 ha chuối, 2.140 ha sầu riêng, 3.000 ha cà phê, 1.000 ha dâu tằm. Hai con là heo và tằm. Hệ thống heo ăn chuối của công ty này đạt quy mô khoảng 500.000 con tại chín cụm trại, với 64.641 con xuất chuồng sau chín tháng, cho thấy chuỗi cung ứng đã vận hành ổn định.
Nhà máy kéo tơ của Hoàng Anh Gia Lại tại Hàm Rồng. Ảnh: Thi Hà
Nhà máy kéo tơ của Hoàng Anh Gia Lại tại Hàm Rồng, rộng 2,5 ha. Bầu Đức giải thích HAGL không chỉ trồng trọt mà còn muốn mở rộng sang chế biến sâu. "Trồng dâu, nuôi tằm, kéo tơ" - ba mắt xích nhỏ nhưng nếu thực hiện đủ lớn sẽ tạo giá trị bền vững", ông Đức chia sẻ trong chuyến đi thực địa mới đây.
Ông tính toán, đầu tư một ha dâu tằm khoảng 500 triệu đồng nhưng năng suất vượt trội. Với 13-15 kg lá cho 1 kg kén, rồi 7 kg kén cho 1 kg tơ, mỗi ha tạo ra 100 tấn lá mỗi năm, tương đương 0,95-1,1 tấn tơ. Với giá quốc tế khoảng 65 USD một kg, doanh thu tằm tơ hiện cao hơn trồng chuối. Lô tơ đầu tiên đã xuất sang Ấn Độ từ tháng 7, trong khi phụ phẩm như nhộng và tơ phế cũng được tận dụng tối đa. Công ty lên kế hoạch mở thêm nhà máy 3 ha với công suất 1.000 tấn tơ/năm, nhằm hoàn thiện chuỗi giá trị.
Nhiều cổ đông đánh giá cao hướng đi này. Nhà đầu tư Đào Phúc Tường ở Hà Nội nhận định hệ sinh thái khép kín giúp HAGL kiểm soát chất lượng và nâng giá trị sản phẩm.
Dù vậy, dâu tằm chỉ là một phần trong bức tranh đa lớp mà doanh nghiệp này đang xây dựng. Chuối và sầu riêng vẫn là trụ cột dòng tiền: chín tháng đầu năm, chuối đạt 365.670 tấn, sầu riêng 3.284 tấn, dự kiến thu hoạch rộ từ 2026. Cà phê với 3.000 ha dự kiến đóng góp dòng tiền đều đặn trong ba năm tới. Theo bầu Đức, các mảnh ghép này tạo vòng tuần hoàn giá trị, giảm rủi ro và giữ lại lợi nhuận trong hệ thống.
Tăng tốc sau tái cấu trúc
Những thay đổi trong chiến lược và vận hành đã phản ánh vào kết quả kinh doanh của Hoàng Anh Gia Lai. Chín tháng đầu năm, doanh thu thuần đạt 5.600 tỷ đồng, tăng 33% so với cùng kỳ; trong đó trái cây đóng góp 4.408 tỷ đồng, chiếm gần 80% tổng doanh thu. Lợi nhuận sau thuế đạt 1.312 tỷ đồng, hoàn thành 87% kế hoạch năm.
Tính đến tháng 11, lợi nhuận HAG ước đạt 1.800 tỷ đồng. Ban lãnh đạo dự báo quý IV sẽ ghi nhận thêm khoản thu nhập bất thường, đưa lợi nhuận cả năm lên khoảng 2.800 tỷ đồng nếu không có biến động lớn. Đây là năm thứ năm liên tiếp doanh nghiệp duy trì lợi nhuận sau giai đoạn tái cấu trúc.
Sự phục hồi này đánh dấu bước ngoặt so với giai đoạn 2016-2021, khi nợ cao và tài sản dàn trải khiến HAGL lỗ lũy kế gần 7.000 tỷ đồng. Đến tháng 7 năm nay, toàn bộ số lỗ lũy kế đã được xóa, và công ty chỉ còn ghi nhận khoản nợ 7.000 tỷ đồng.
Doanh nghiệp này dự kiến đưa Công ty cổ phần Hưng Thắng Lợi Gia Lai lên sàn năm 2026 và Gia Súc Lơ Pang năm 2027. Vùng trồng đã được kiểm toán khoảng 18.000 ha, hướng tới 30.000 ha năm 2030, gồm 10.000 ha cà phê Arabica, 7.000 ha chuối, 3.000 ha sầu riêng, 2.000 ha dâu tằm và các cây trồng khác.
Nhiều cổ đông nhận định HAGL đã chuyển sang giai đoạn vận hành ổn định, với chuỗi liên kết từ vườn - chuồng - nhà máy và chiến lược quản trị rủi ro, tài chính rõ ràng hơn. Hiện "cục máu đông" lỗ lũy kế của công ty đã được xử lý, nợ vay co hẹp. Nhìn lại chặng đường đã qua, bầu Đức nói: "Ngày trước tôi liều, bây giờ tôi chắc". Theo ông, lạm dụng vốn vay ngân hàng là bài học đắt giá mà doanh nghiệp không bao giờ được lặp lại.
Bài học rủi ro và quản trị
Đoàn cổ đông tham quan vườn sầu riêng tại Lào của Hoàng Anh Gia Lai. Ảnh: Thi Hà
Theo bầu Đức, khó nhất trong nông nghiệp không nằm ở kỹ thuật mà ở thị trường và tiêu chuẩn chất lượng. Về thị trường, hiện chuối và sầu riêng của công ty đã có đầu ra ổn định tại Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc; tơ tằm dù nhà máy mới vận hành bốn tháng cũng đã có hợp đồng xuất khẩu sang Ấn Độ.
Ông phân tích thêm, thách thức lớn nhất của HAGL là kiểm soát dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Tằm rất nhạy, chỉ ăn được lá dâu hoàn toàn sạch, nên toàn bộ vùng trồng dâu của doanh nghiệp không dùng thuốc và được quản lý tách biệt nhằm tránh nguy cơ từ khu dân cư hoặc vùng trồng lân cận.
Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam Đặng Phúc Nguyên cho biết nhu cầu tơ của thế giới tăng nhanh ở phân khúc cao cấp và các ứng dụng công nghệ. "Đây sẽ là cơ hội cho Việt Nam khi nhu cầu tơ toàn cầu vượt cung. Còn chuối, Việt Nam có giống kháng bệnh, vùng trồng gần thị trường tiêu thụ nên cũng chiếm lợi thế", ông nói.
Ông Nguyên đánh giá sự tham gia của các doanh nghiệp lớn như Hoàng Anh Gia Lai tạo lực đẩy cho cả hai ngành nhờ mở rộng sản xuất, nâng chất lượng và đáp ứng tiêu chuẩn nhập khẩu. Nếu có thêm vài doanh nghiệp có năng lực tương đương, sức cạnh tranh của nông sản Việt Nam, từ chuối đến tơ, sẽ cải thiện rõ rệt.
HAG thử nghiệm cấp đông trái Monthong để hoàn thiện quy trình, hướng tới xuất khẩu sầu riêng nguyên quả từ 2026. Ảnh: Thi Hà
Về tài chính, HAGL ưu tiên tái đầu tư thay vì vay nợ. Sau tái cấu trúc, tỷ lệ nợ trên vốn điều lệ còn 0,51 lần; nợ trên vốn chủ sở hữu 0,48 lần; nợ trên tổng tài sản 0,23 lần - nền tảng cho giai đoạn mở rộng.
Diễn biến này được ông Nguyễn Đức Nhân, Giám đốc Trung tâm Kinh doanh Công ty Chứng khoán Mirae Asset, nhìn nhận "có chuyển biến rõ rệt sau tái cấu trúc". Theo ông, những sai lầm ban đầu khiến công ty của bầu Đức trả giá nhưng cũng giúp tích lũy kinh nghiệm. Qua khảo sát, ông Nhân ghi nhận quản trị và vận hành của doanh nghiệp này đã cải thiện.
Theo ông, nông nghiệp vẫn tiềm ẩn rủi ro từ chính sách, thời tiết và môi trường đầu tư tại Lào, Campuchia. Tuy vậy, HAGL hiện có vị thế tốt hơn trước, với dư địa mở rộng và tăng trưởng mạnh trong các ngành chủ lực.
