Thông tin trên được nhiều chuyên gia và nhà quản lý đưa ra tại hội thảo "Biến rác thải thành năng lượng sạch: Giải pháp cho phát triển bền vững", do Báo Người Lao Động tổ chức ngày 21/10 tại TPHCM.
Điện từ đốt rác có thể cung cấp cho 100.000 hộ dân TPHCM
TS Phạm Viết Thuận - Viện trưởng Viện Kinh tế Tài nguyên và Môi trường TPHCM - cho biết, xã hội đang đối mặt với hai thách thức lớn nhất của nhân loại là ô nhiễm môi trường đô thị do rác thải sinh hoạt ngày càng gia tăng và nhu cầu năng lượng sạch cho tăng trưởng kinh tế bền vững.
Nếu biến rác thành năng lượng thì không chỉ giảm ô nhiễm mà còn tạo ra nguồn năng lượng tái tạo, thân thiện môi trường, góp phần vào mục tiêu phát thải ròng bằng 0 - Net Zero 2050 mà Việt Nam đã cam kết tại COP26.
TPHCM với gần 14 triệu dân, tạo ra trung bình 13.000-14.000 tấn rác thải sinh hoạt mỗi ngày. Tốc độ đô thị hóa, tăng dân số cơ học và mở rộng khu công nghiệp khiến lượng rác tăng trung bình 6-8% mỗi năm.
Dù vậy, 85% rác vẫn được xử lý bằng phương pháp chôn lấp, chủ yếu tại hai khu vực lớn: Đa Phước (huyện Bình Chánh cũ) và Phước Hiệp (huyện Củ Chi cũ), tỉnh Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu cũ.
Tuy nhiên, phương pháp này đang tiêu tốn diện tích đất khổng lồ với khoảng 300ha cho mỗi bãi rác, gây phát sinh khí CH₄ (metan) - loại khí có hiệu ứng nhà kính gấp 28 lần CO₂. Ngoài ra, nước rỉ rác thấm xuống đất, ô nhiễm nguồn nước ngầm, tạo mùi hôi kéo dài hàng chục năm.
Một bãi rác xử lý theo hình thức chôn lấp tốn diện tích và gây ra nhiều vấn đề môi trường (Ảnh: DT).
TPHCM đã có 5 dự án đốt rác phát điện được cấp phép với tổng công suất thiết kế hơn 340 MW, song phần lớn vẫn chưa thực hiện được do thủ tục đầu tư, quy hoạch điện 7, cơ chế giá điện và công nghệ siêu giới hạn quá cao.
Theo khảo sát mới nhất, rác thải TPHCM có thành phần gồm: Hữu cơ: 45%; Xây dựng - xà bần: 27%; Nhựa, nilon: 9%; Đồ dùng, kim loại, chai lọ: 15%. Điều này cho thấy tới 70% rác có thể tái chế hoặc tái sử dụng.
“Nếu 50% lượng rác hữu cơ được chuyển hóa thành phân bón hoặc khí sinh học (biogas), và phần còn lại được đốt phát điện, TPHCM có thể tái sinh hàng nghìn MWh điện mỗi ngày - đủ cung cấp cho 100.000 hộ dân”, ông Thuận tính toán.
Vẫn còn nhiều rào cản
Dù tiềm năng lớn, việc chuyển đổi rác thành năng lượng tại Việt Nam đang gặp nhiều rào cản. Các rào cản gồm kỹ thuật - công nghệ; cơ chế - chính sách; xã hội - nhận thức.
Theo TS Thuận, nếu không chuyển đổi mô hình xử lý, sau 5 năm nữa, TPHCM sẽ không còn quỹ đất chôn rác. Mục tiêu Net Zero 2050 sẽ khó đạt được, thiệt hại về chi phí môi trường, y tế và khí hậu có thể vượt xa chi phí đầu tư công nghệ.
Trong khi đó, mỗi tấn rác đốt phát điện có thể giảm 0,8 tấn CO₂, tương đương trồng 30 cây xanh trưởng thành. Như vậy, đầu tư công nghệ WtE (đốt rác phát điện - Waste to Energy) chính là đầu tư cho khí hậu và tương lai xanh của thành phố.
Đại biểu tham dự Hội thảo "Biến rác thải thành năng lượng sạch: Giải pháp cho phát triển bền vững" ngày 21/10 tại TPHCM (Ảnh: Huân Trần).
PGS.TS Phùng Chí Sỹ, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam, cho biết cơ chế, chính sách hỗ trợ phát triển các dự án đốt rác phát điện ở nước ta còn nhiều bất cập, chưa đủ sức thu hút, hấp dẫn các nhà đầu tư trong nước và ngoài nước tham gia.
Cơ sở pháp lý về đốt rác phát điện còn mang tính định hướng chung chung, chưa có hướng dẫn cụ thể, nhiều nội dung còn chồng chéo tại các Luật, Nghị định khác nhau. Cạnh đó, mặc dù đã được hỗ trợ về giá mua điện, nhưng lại ràng buộc các dự án WtE tại Quyết định số 31/2014/QĐ-TTg ngày 5/5/2014 của Thủ tướng Chính phủ về cơ chế hỗ trợ phát triển các dự án phát điện sử dụng chất thải rắn tại Việt Nam, phải theo quy hoạch ngành điện, dẫn tới việc triển khai gặp rất nhiều khó khăn.
Công nghệ sẵn sàng, chỉ chờ cơ chế
Ông Ngô Chí Thắng, Giám đốc Công ty TNHH MTV Liên hợp Khoa học - Công nghệ Môi trường (Biwase), cho biết doanh nghiệp đang đầu tư xây dựng nhà máy chuyển hóa rác thải thành năng lượng, với mục tiêu tận dụng tối đa nguồn rác sinh hoạt, biến rác thải không thể tái chế thành nguồn năng lượng sạch.
Hiện Biwase đang vận hành nhà máy xử lý khoảng 2.500 tấn rác mỗi ngày, áp dụng công nghệ tách phân hữu cơ và đốt rác phát điện.
Tuy nhiên, dù Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030 có khoảng 20.000 MW điện rác, con số này vẫn "rất nhỏ" so với nhu cầu năng lượng quốc gia. Bên cạnh đó, cơ chế đấu thầu hiện hành chưa phù hợp, nhiều gói thầu chỉ có một nhà thầu tham dự, khiến tiến độ bị kéo dài.
"Điện rác là hướng đi tất yếu, nhưng để phát triển bền vững, cần cơ chế giá và chính sách minh bạch, phù hợp hơn, giúp doanh nghiệp đủ điều kiện đầu tư công nghệ hiện đại" - ông Thắng nhấn mạnh.
Ông Sietse Agema - Giám đốc Công nghệ Công ty Harvest Waste B.V - Hà Lan chia sẻ tại hội thảo (Ảnh: Huân Trần)
Ông Sietse Agema - Giám đốc Công nghệ Công ty Harvest Waste B.V - Hà Lan cho biết, với hiện trạng xử lý rác tại Việt Nam hiện nay, việc đầu tư vào công nghệ đốt rác thành năng lượng là yêu cầu cấp thiết, đem lại lợi ích về nhiều mặt.
“Công nghệ đốt rác thành năng lượng sạch đã tiến bộ rất nhanh trên thế giới và trở nên khả thi khi áp dụng tại Việt Nam hiện nay, hứa hẹn sẽ đem lại giải pháp triệt để và hiệu quả trong xử lý rác thải”, ông Sietse Agema cho biết.
Chia sẻ từ vị chuyên gia này cho thấy, vào năm 2008, Hà Lan đã ra đời thế hệ thứ 4 của công nghệ đốt rác phát điện với hiệu suất cao được thiết kế để tối đa hóa việc thu hồi tài nguyên, trở thành một phần trong nền kinh tế tuần hoàn.
Công nghệ thế hệ thứ 4 mang lại hiệu quả về chi phí khi tạo ra nhiều hơn 30% điện năng với cùng lượng rác đầu vào. Công nghệ này cũng đáp ứng tiêu chuẩn khí thải khắt khe nhất của châu Âu và có độ tin cậy cao. Về lợi ích về môi trường, công nghệ thế hệ thứ 4 cũng giúp giảm chi phí xã hội thấp nhất và cải thiện chất lượng không khí và sức khỏe người dân.
"Harvest Waste sắp xếp nguồn vốn cho dự án, với điều kiện là có hợp đồng PPP (đối tác công - tư) khả thi với ngân hàng. Chính phủ không cần đầu tư ban đầu, chỉ cần tạo điều kiện phù hợp. Các đối tác của chúng tôi có thể huy động đến nguồn vốn hàng tỷ USD và sẵn sàng đầu tư vào Việt Nam, chỉ chờ Chính phủ thay đổi một số quy định có lợi hơn cho nhà đầu tư, bao gồm cơ chế thông thoáng hơn cũng như hợp đồng mua bán điện với EVN" - ông Sietse Agema nói.
TPHCM khuyến khích doanh nghiệp đầu tư đốt rác phát điện, thay thế chôn lấp
Ông Nguyễn Hồng Nguyên, Phó Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường TPHCM, chia sẻ, biến rác thải thành năng lượng sạch không còn là lựa chọn mà là hướng đi bắt buộc trong bối cảnh hiện nay và tương lai.
Sau khi mở rộng địa giới hành chính, TPHCM có tổng lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh khoảng 14.000 tấn/ngày. TPHCM vẫn chủ yếu xử lý rác bằng phương pháp chôn lấp; một phần nhỏ được đốt.
Trong thời gian tới, Sở Tài nguyên và Môi trường sẽ tiếp tục tham mưu thực hiện các nhiệm vụ theo Nghị quyết 28/2003 của Hội đồng nhân dân TPHCM về quy định tiêu chí, tiêu chuẩn và lộ trình chuyển đổi công nghệ xử lý chất thải rắn sinh hoạt từ chôn lấp sang công nghệ thu hồi năng lượng. Qua đó, tiếp tục khuyến khích các doanh nghiệp tham gia đầu tư lĩnh vực đốt rác trên địa bàn thành phố.
