Số liệu mới từ Cục Thống kê Lao động Mỹ (BLS) vừa khiến giới kinh tế và chính trị chấn động: nền kinh tế Mỹ trong giai đoạn từ tháng 3/2024 đến tháng 3/2025 thực tế tạo ra ít hơn khoảng 911.000 việc làm so với báo cáo trước đó, tức chỉ tăng khoảng 850.000 việc làm, bằng một nửa con số cũ.
Đây là một trong những lần điều chỉnh lớn nhất tính theo tỷ lệ kể từ năm 2009, vượt xa biên độ sai số thông thường và phơi bày một thị trường lao động yếu hơn nhiều so với nhận định ban đầu.
Tờ Fortune nhận định thông tin trên đã tạo nên một làn sóng chấn động lan truyền khắp các thị trường tài chính và hành lang chính trị.
Một cú "phanh gấp" bất ngờ
Trước khi có bản điều chỉnh, dữ liệu cho thấy 2024 là năm duy trì sức mạnh tuyển dụng với trung bình 168.000 việc làm mới mỗi tháng. Nay, con số đó bị hạ xuống chỉ còn 106.000.
Bước sang 2025, thị trường lao động gần như khựng lại, với mức tăng chỉ 44.000 việc/tháng. Điều này cho thấy Mỹ bước vào năm nay với ít động lực hơn hẳn so với tưởng tượng – một thông điệp đáng lo ngại cho Cục Dự trữ Liên bang (Fed) trong bối cảnh tăng trưởng đang chậm lại và tỷ lệ thất nghiệp tháng 8 vừa qua đã lên tới 4,3%, mức cao nhất gần 4 năm.
Đây không chỉ là một con số khô khan trên giấy tờ, mà còn là một dấu hiệu rõ ràng cho thấy thị trường lao động, từng được coi là điểm sáng rực rỡ, đang suy yếu một cách đáng lo ngại.
Tờ New York Times (NYT) nhận định nguyên nhân chính của sự điều chỉnh này đến từ mô hình thống kê, điểm ngoặt kinh tế và bóng đen AI.
Phía BLS lý giải đây là kết quả của quá trình "định chuẩn" (benchmarking) thường niên khi các ước tính ban đầu dựa trên khảo sát được đối chiếu với dữ liệu chính xác hơn từ các văn phòng thất nghiệp của tiểu bang.
Sai lệch lớn thường xuất hiện khi nền kinh tế chuyển hướng mạnh mẽ, khiến mô hình thống kê không kịp phản ứng. Hậu COVID, làn sóng mở mới doanh nghiệp đã khiến mô hình dự báo bị méo mó, và khi đợt bùng nổ này nguội dần, số liệu bị "thổi phồng" hơn thực tế.
Tuy nhiên, không thể bỏ qua tác động của công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI). Ngành thông tin – bao gồm internet, phần mềm, truyền thông – ghi nhận mức điều chỉnh giảm tới 3%, tương đương 88.000 việc làm biến mất. Nghiên cứu của Đại học Stanford cho thấy các vị trí công nghệ cấp thấp bị trí thông minh nhân tạo (AI) thay thế đã giảm 13% từ 2022. Điều này cho thấy AI không còn chỉ là nỗi lo trong lý thuyết, mà đang tác động thực sự lên cấu trúc việc làm.
Mặc dù đây là một quy trình thường niên, quy mô của lần điều chỉnh này là bất thường. Nó vẽ nên một bức tranh hoàn toàn khác về động lực tăng trưởng việc làm, vốn đã được các nhà hoạch định chính sách và nhà đầu tư tin tưởng. Giờ đây, tốc độ tăng trưởng việc làm hàng tháng chỉ còn là một phần nhỏ so với con số lạc quan ban đầu.
Những ngành chịu thiệt hại nặng nề
Ngoài công nghệ, các ngành dịch vụ cũng bị cắt giảm mạnh. Du lịch – khách sạn mất 176.000 việc làm so với báo cáo cũ, bán buôn giảm 110.000, dịch vụ chuyên môn và kinh doanh – bao gồm cả nhân sự tạm thời – mất 158.000.
Ngành bán lẻ, thay vì tăng nhẹ như từng công bố, thực tế lại sụt giảm. Đây là tín hiệu cảnh báo về sức khỏe tiêu dùng và khả năng duy trì việc làm trong khối dịch vụ vốn chiếm tỷ trọng lớn trong kinh tế Mỹ.
Cú sốc thống kê này xuất hiện chỉ vài tuần sau khi Tổng thống Donald Trump sa thải lãnh đạo BLS Erika McEntarfer, cáo buộc cơ quan này đo lường kém chính xác.
Nhà Trắng coi mức điều chỉnh khổng lồ này là bằng chứng để biện minh cho việc thay lãnh đạo, đồng thời thúc đẩy đề cử E.J. Antoni – một người lâu nay chỉ trích BLS – lên thay.
Trong khi đó, giới chuyên gia thống kê cho rằng vấn đề cốt lõi không phải là năng lực lãnh đạo, mà là nguồn ngân sách eo hẹp đã cản trở BLS trong việc hiện đại hóa các phương pháp thu thập dữ liệu. Để giải quyết vấn đề này, các tổ chức kinh tế đề xuất tăng cường đầu tư vào BLS, giúp cơ quan này sử dụng các công nghệ tiên tiến hơn và giảm bớt sự phụ thuộc vào các cuộc khảo sát vốn dễ bị sai lệch.
Trong khi đó, số liệu điều chỉnh này đã ngay lập tức gây ra những phản ứng mạnh mẽ. Đối với Cục Dự trữ Liên bang (Fed), đây là một tín hiệu cảnh báo quan trọng. Một thị trường lao động yếu hơn có thể củng cố thêm lập luận cho việc cắt giảm lãi suất để hỗ trợ nền kinh tế.
Việc hơn 911.000 việc làm "bốc hơi" trên giấy tờ không chỉ làm lung lay niềm tin vào độ chính xác của dữ liệu kinh tế, mà còn mở ra một cuộc tranh luận lớn hơn: liệu Mỹ đang bước vào một giai đoạn chuyển dịch lao động sâu rộng dưới tác động của công nghệ và AI, hay chỉ là một sự chậm lại tạm thời do chu kỳ kinh tế?
Sự "biến mất" của gần một triệu việc làm không chỉ là một vấn đề thống kê. Nó là một lời nhắc nhở rằng nền kinh tế Mỹ đang đối mặt với những thách thức phức tạp, từ sự thay đổi cấu trúc thị trường lao động do công nghệ, cho đến sự thiếu tin tưởng vào các số liệu kinh tế chính thức.
Tương lai của thị trường việc làm sẽ phụ thuộc vào cách các nhà hoạch định chính sách giải quyết những vấn đề này, trong bối cảnh các con số không còn được coi là bất biến.
*Nguồn: NYT, CNBC, Fortune, BI
