(Ảnh minh hoạ)
Đề xuất dừng livestream - cần có hướng dẫn cụ thể
Tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên thay mặt Chính phủ trình bày Tờ trình Dự thảo Luật Thương mại điện tử (sửa đổi). Dự án luật được kỳ vọng tạo hành lang pháp lý toàn diện cho hoạt động kinh doanh trực tuyến, trong đó có livestream bán hàng.
Theo dự thảo Luật, chủ quản nền tảng thương mại điện tử (TMĐT) phải có biện pháp ngăn chặn, dừng phát trực tuyến theo thời gian thực và gỡ bỏ nội dung, liên kết khi phát hiện trong hai trường hợp.
Thứ nhất, livestream có nội dung vi phạm pháp luật hoặc chứa ngôn từ, hình ảnh, trang phục, hành vi trái đạo đức, thuần phong mỹ tục. Thứ hai, livestream liên quan đến hàng hóa, dịch vụ bị cấm hoặc đang tạm dừng lưu thông; hàng hóa, dịch vụ bị cấm quảng cáo theo quy định.
Ngoài ra, nền tảng phải hiển thị cảnh báo khi phát nội dung về hàng hóa, dịch vụ có nguy cơ mất an toàn, ảnh hưởng đến sức khỏe, tài sản người mua; đồng thời lưu trữ hình ảnh, âm thanh của hoạt động livestream ít nhất 1 năm kể từ thời điểm phát sóng.
Tuy nhiên, đề xuất dừng phát livestream theo thời gian thực khi có vi phạm đã gây ra lo ngại về tính khả thi cả về kỹ thuật lẫn pháp lý. Đại biểu Quốc hội Đỗ Đức Hồng Hà cho rằng yêu cầu này khó khả thi cả về kỹ thuật lẫn pháp lý, vì cần hệ thống giám sát bằng trí tuệ nhân tạo cực kỳ phức tạp, vượt quá năng lực của nhiều doanh nghiệp nhỏ.
Ông cho rằng, vệc trao quyền tự ngăn chặn cho nền tảng tư nhân có thể dẫn đến lạm quyền, kiểm duyệt tùy tiện, ảnh hưởng đến quyền tự do kinh doanh. Thay vào đó, đại biểu đề xuất cơ chế hậu kiểm nhanh, yêu cầu nền tảng tiếp nhận phản ánh và xử lý trong thời gian hợp lý. Ví dụ, trong vòng 24 giờ kể từ khi nhận thông báo vi phạm, đồng thời loại bỏ các khái niệm định tính khi áp dụng biện pháp kỹ thuật.
Quan điểm này cũng được nhiều chuyên gia chia sẻ. Ông Vũ Trung Thành, chuyên gia trong lĩnh vực tư vấn và phát triển Thương mại điện tử cho biết, quản lý livestream là cần thiết nhưng nên có cơ chế rõ ràng, minh bạch và công bằng. "Nếu quy định dừng phát ngay lập tức mà thiếu tiêu chí cụ thể, các nền tảng có thể tùy ý khóa luồng, gây thiệt hại cho người bán. Quản lý cần đi đôi với hướng dẫn, hỗ trợ để doanh nghiệp không cảm thấy bị 'trói tay'", ông Thành nhận định.
Theo đó, việc dừng phát nên được xem là biện pháp cuối cùng, đi kèm hệ thống cảnh báo sớm, quy trình xác minh và cơ chế khiếu nại để bảo đảm quyền lợi cả hai phía: người tiêu dùng và người bán hàng hợp pháp.
Livestream bán hàng phải trung thực, minh bạch
Song song với các quy định dành cho nền tảng, dự thảo Luật TMĐT sửa đổi cũng đặt ra những yêu cầu rất cụ thể về đạo đức và tính trung thực trong hoạt động livestream. Theo đó, người livestream bán hàng không được cung cấp thông tin gian dối hoặc gây nhầm lẫn về công dụng, xuất xứ, chất lượng, giá cả, khuyến mại hay chính sách bảo hành của sản phẩm.
Đây là bước tiến lớn trong việc "luật hóa" trách nhiệm của người livestream trên nền tảng số, giúp nâng cao trách nhiệm của nhà bán hàng và bảo vệ các doanh nghiệp chân chính
Về phía người bán, dự thảo yêu cầu phải cung cấp cho người livestream đầy đủ giấy tờ chứng minh điều kiện kinh doanh, chất lượng hàng hóa, cũng như đảm bảo tính hợp pháp của sản phẩm trước khi phát trực tiếp. Qua đó, đề xuất chủ quản nền tảng có trách nhiệm xác thực danh tính người livestream, kiểm soát nội dung theo thời gian thực, đồng thời công khai thông tin người bán để người tiêu dùng nhận biết và khiếu nại khi cần.
Theo ông Vũ Minh Hoàng, chuyên gia cung cấp các giải pháp Marketing, đây là bước tiến lớn trong việc "luật hóa" trách nhiệm của người livestream trên nền tảng số, giúp nâng cao trách nhiệm của nhà bán hàng và bảo vệ các doanh nghiệp chân chính. Việc xác thực danh tính là cực kỳ quan trọng trong bối cảnh "ai cũng có thể lên mạng bán hàng", khiến niềm tin người tiêu dùng bị bào mòn bởi nạn hàng giả, hàng nhái, quảng cáo sai sự thật.
"Khi có vấn đề, cơ quan quản lý có thể truy xuất ngay người bán để quy trách nhiệm, hạn chế tình trạng hàng lậu, hàng giả. Nếu có cơ chế xác thực và giám sát hợp lý, doanh nghiệp uy tín sẽ không còn bị đánh đồng với những cá nhân bán hàng gian dối; người tiêu dùng cũng sẽ yên tâm hơn vì có thể khiếu nại và được bảo vệ", ông Hoàng nhận định.
Tuy vậy, các chuyên gia nhấn mạnh cần thiết kế lộ trình triển khai phù hợp, đặc biệt là trong khâu kiểm duyệt nội dung theo thời gian thực. Việt Nam có thể học hỏi mô hình các nước như Singapore hay Hàn Quốc - nơi quy định trách nhiệm nền tảng gắn với cơ chế công nghệ nhận diện và cảnh báo tự động, thay vì yêu cầu giám sát tuyệt đối.
Vấn đề này đặc biệt quan trọng trong hoạt động livestream bán hàng, nơi cá nhân người mua khó kiểm chứng nguồn gốc thực tế. Việc giao nhiệm vụ truy xuất cho các sàn TMĐT cần được xem xét kỹ lưỡng, có thể theo hướng phân loại nhóm hàng hóa. Với các mặt hàng có nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe, sinh mệnh, cần yêu cầu nền tảng kiểm tra giấy tờ, chứng từ hợp pháp trước khi cho phép đăng bán. Đồng thời, tăng chế tài xử phạt khi sàn buông lỏng quản lý, tiếp tay cho hàng hóa không rõ nguồn gốc.
Trong bối cảnh hậu kiểm còn yếu, nếu để hàng hóa không rõ nguồn gốc tự do lên sàn có thể tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, an toàn người tiêu dùng. Dự thảo Luật TMĐT (sửa đổi) được kỳ vọng sẽ tạo hành lang pháp lý đồng bộ, thúc đẩy thương mại số phát triển lành mạnh, minh bạch và bảo vệ người tiêu dùng trong môi trường trực tuyến.
