Lực lượng chức năng cảnh báo nguy hiểm tại một tuyến đường bị ngập sâu tại xã Sông Hinh, Đắk Lắk. Ảnh: TTXVN phát
Lượng mưa tại nhiều trạm như Sơn Hòa (Đắk Lắk) ở mức 601,2 mm hay Quy Nhơn (Gia Lai) 380,6 mm đều vượt các kỷ lục lịch sử từng ghi nhận, trong khi một số trạm khác như Sơn Thành Tây, Sơn Thành Đông, Hòa Mỹ Tây, Sông Hinh (Đắk Lắk) ghi nhận tới 1.000 - 1.200 mm chỉ trong vài ngày. Theo phân loại của Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO), đây là các sự kiện hiếm gặp, gần như không thể dự báo chính xác định lượng.
Ngoài ra, lượng mưa tích lũy từ tháng 10 đến giữa tháng 11/2025 đã đạt mức rất cao, cao hơn trung bình nhiều năm 120–200%, khiến đất đai bão hòa. Khi bước vào đợt mưa chính, chỉ cần thêm 300–500 mm mưa bổ sung là đã hình thành lũ lớn.
Từ ngày 16-22/11, lũ lớn, đặc biệt lớn và lũ lịch sử đã xuất hiện trên nhiều sông từ Quảng Trị đến Khánh Hòa và Lâm Đồng. Tại một số trạm trên sông Kỳ Lộ, hạ lưu sông Ba (Đắk Lắk), sông Dinh Ninh Hòa (Khánh Hòa), sông Đa Nhim (Lâm Đồng) đã ghi nhận mức lũ vượt lịch sử trong vòng 30 - 40 năm trở lại đây. Đỉnh lũ trên sông Ba tại trạm Phú Lâm trong đợt lũ này có chu kỳ lặp lại ước tính khoảng 50 năm (tần suất hiếm).
Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Quốc gia thông tin, đặc điểm đặc biệt của đợt lũ này là nhiều sông lớn cùng vượt lũ lịch sử: sông Kỳ Lộ (Đắk Lắk) vượt kỷ lục năm 2009, sông Ba (Đắk Lắk) vượt năm 1993, sông Dinh Ninh Hòa (Khánh Hòa) vượt năm 1986.
Hiện tượng lũ phá kỷ lục trên 3–5 lưu vực là cực kỳ hiếm, gần như chưa từng xuất hiện trong hơn 50 năm quan trắc, và vượt xa các mức lũ thông thường hàng năm. Điều này cho thấy chỉ dự báo chính xác hơn vẫn không đủ để ngăn chặn thiên tai vượt lịch sử do tác động của biến đổi khí hậu.
Trận lũ lịch sử từ ngày 16 đến 22/11 tại khu vực Nam Trung Bộ thêm một lần nữa cho thấy mức độ dễ bị tổn thương của nước ta trước các hiện tượng thời tiết cực đoan, đặc biệt là mưa và lũ. Kể từ đầu năm, sau Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ và Trung Trung Bộ, khu vực Nam Trung Bộ đã trở thành "tâm lũ", điều này thể hiện mức độ khốc liệt của thiên tai ở vùng này.
Theo thống kê trong 30 năm qua, các đợt lũ lớn ở Nam Trung Bộ thường xảy ra trước ngày 15/11. Tuy nhiên, đợt lũ lớn năm 2025 lại xuất hiện muộn hơn so với quy luật này. Sự kiện lũ lớn bất thường này là một minh chứng rõ ràng cho thấy quy luật lũ truyền thống đang thay đổi, phản ánh xu hướng thời tiết ngày càng cực đoan, khó lường do tác động của biến đổi khí hậu dẫn đến sự thay đổi của hoàn lưu, bão và áp thấp nhiệt đới. Thiên tai đang xảy ra thường xuyên hơn và khốc liệt hơn đã đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc nâng cao năng lực dự báo, quản lý rủi ro và phòng chống thiên tai cho khu vực này.
Nước lũ trên sông Cái Phan Rang (Khánh Hòa). Ảnh: Nguyễn Thành/TTXVN
Đề cập đến nguyên nhân đợt lũ trên, Giám đốc Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Quốc gia Mai Văn Khiêm cho biết, đợt mưa lũ từ 15–21/11 là kết quả của tổ hợp nhiều hình thái thời tiết cực đoan. Trên cao, nhiễu động trong đới gió Đông trên độ cao từ 1.500-5.000m hoạt động mạnh, kết hợp với không khí lạnh cường độ rất mạnh, đặc biệt từ đêm 17/11, tạo nên vùng hội tụ ẩm từ tầng thấp đến tầng cao.
Hơi nước từ Biển Đông liên tục được vận chuyển vào đất liền Trung Bộ và Tây Nguyên, trong khi địa hình Trường Sơn đóng vai trò “chắn gió”, kích thích đối lưu phát triển mạnh và duy trì mưa kéo dài. Lượng mưa phổ biến từ 800–1.700 mm ở nhiều nơi, vượt xa khả năng tiêu thoát tự nhiên.
Ngoài yếu tố thời tiết, đặc điểm địa hình và thuỷ văn của Trung Bộ cũng làm tăng nguy cơ lũ lớn. Các lưu vực sông ngắn, độ dốc lớn khiến nước mưa tập trung nhanh về hạ lưu, dẫn đến lũ lên nhanh chỉ trong vài giờ, cộng với triều cường dâng cao, khiến việc tiêu thoát nước diễn ra chậm.
Bên cạnh đó, biến đổi khí hậu khiến các hình thái mưa cực đoan trở nên mạnh hơn và khó dự báo hơn, đồng thời gia tăng tần suất lũ lớn trong 10–15 năm gần đây, với nhiều trạm ghi nhận lượng mưa vượt mức lịch sử 1.000–1.700 mm/đợt.
Thực hiện công tác dự báo phục vụ, Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Quốc gia đã ban hành tổng cộng 55 bản tin về đợt mưa lớn này, trong đó tập trung vào dự báo mựa lớn, cảnh báo lũ cho các sông ở các tỉnh, thành phố từ Huế đến Khánh Hòa và Đồng Nai... Cùng với đó, ban hành bản tin dự báo từ ngày 23-25/11, khu vực thành phố Huế, thành phố Đà Nẵng và phía Đông Gia Lai có mưa vừa, mưa to với lượng mưa phổ biến từ 50-110mm, có nơi trên 220mm, từ chiều và đêm 25/11 mưa lớn giảm dần.
Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Quốc gia đã cung cấp thông tin dự báo, cảnh báo kịp thời, đầy đủ cho Ban Chỉ đạo Phòng thủ dân sự Quốc gia và Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự các bộ, ngành, địa phương thuộc khu vực Bắc Bộ, Trung Bộ, các cơ quan thông tấn, báo chí để truyền tải sớm nhất cho nhân dân các địa phương, góp phần giảm thiểu đến mức thấp nhất thiệt hại về người và tài sản.
Các Đài Khí tượng thủy văn khu vực, tỉnh, thành phố như: Huế, Quảng Ngãi, Gia Lai, Đắk Lắk, Khánh Hòa và Đài Khí tượng thủy văn khu vực Trung Bộ đã tăng cường các bản tin về mưa lũ phục vụ chỉ đạo phòng chống thiên tai...
Các chuyên gia khí tượng thủy văn khuyến cáo, trong bối cảnh biến đổi khí hậu, thời tiết, khí hậu ngày càng diễn biến phức tạp với nhiều hình thái nguy hiểm, cực đoan như mưa lớn trong thời gian ngắn, lũ quét, sạt lở đất…
Do đó, cơ quan khí tượng thủy văn khuyến nghị các cấp chính quyền và người dân thường xuyên cập nhật và tích hợp thông tin dự báo, cảnh báo khí tượng thủy văn trong các bản tin ngắn hạn 1-3 ngày, để kịp thời điều chỉnh các kế hoạch sản xuất, phương án ứng phó phù hợp, đặc biệt là phương án vận hành hồ chứa phù hợp, bảo đảm an toàn công trình và vùng hạ du, cùng với đảm bảo an toàn cho các hoạt động sản xuất và dân sinh.
