Theo Danh mục kiểm kê di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh trên địa bàn TP.HCM giai đoạn 2016 - 2020 của UBND TP.HCM, trụ sở Đảng ủy - HĐND - UBND phường Sài Gòn (trụ sở UBND quận 1 cũ, ở 45 - 47 Lê Duẩn) được xây dựng năm 1876, ban đầu để làm câu lạc bộ sĩ quan Pháp.
Từ sau năm 1954 đến tháng 4.1975, nơi đây là trụ sở Bộ Tư pháp của chính quyền Sài Gòn. Sau ngày 30.4.1975 đến trước 1.7.2025, công trình được sử dụng làm trụ sở UBND quận 1.
Đáng chú ý, trụ sở UBND phường Sài Gòn còn cổ hơn nhà thờ Đức Bà (ở số 1 Công xã Paris, phường Sài Gòn). Nhà thờ Đức Bà được khởi công năm 1877, khánh thành năm 1880 và từng được xếp vào nhóm những nhà thờ đẹp nhất các nước thuộc địa Pháp thời bấy giờ.
Trụ sở UBND phường Sài Gòn với mái ngói đỏ đặc trưng, nằm giữa khuôn viên nhiều cây xanh. Nhìn từ trên cao, khối nhà nổi bật so với cảnh quan xung quanh bởi sự cân đối và hài hòa
ẢNH: NI NA
Trụ sở Đảng ủy - HĐND - UBND phường Sài Gòn xây dựng năm 1876, cổ hơn nhà thờ Đức Bà
ẢNH: NHẬT THỊNH
Kiến trúc Pháp gần 150 năm ở phường Sài Gòn
Hiện trạng khuôn viên trụ sở UBND phường Sài Gòn gồm tường rào, sân, cây xanh và 2 khối nhà. Trong đó, khối công trình kiến trúc cổ nằm phía trước, hướng ra đường Lê Duẩn, gồm 1 trệt và 1 lầu.
Công trình có hành lang rộng, thoáng và sảnh đón nhô hẳn ra phía trước, trên mái gắn Quốc kỳ Việt Nam.
Các dãy hành lang dài, vòm cong đặc trưng, lan can và hệ cửa gỗ là những yếu tố điển hình của kiến trúc Pháp
ẢNH: NI NA
Dù nội thất đã được cải tạo nhiều lần để đáp ứng nhu cầu làm việc, hình dáng kiến trúc vẫn được giữ nguyên.
Điểm nhấn là chiếc cầu thang gỗ ở vị trí trung tâm, được thiết kế tinh tế với 2 lối lên xuống đối xứng qua 1 trục chính. Thiết kế này vừa thuận tiện di chuyển, vừa tạo sự thông thoáng cho không gian.
Mặt tiền hướng ra đường Lê Duẩn, gồm 1 trệt, 1 lầu và hành lang rộng
ẢNH: NI NA
Đây là lối kiến trúc phổ biến của những công trình mang phong cách kiến trúc Pháp vào cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20. Trụ sở này được UBND TP.HCM xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật hồi cuối năm 2024.
Đi về phía sau và khối công trình tiếp giáp, được xây dựng khoảng những năm 1960. Sau năm 1975, công trình này được sửa chữa, gia cố và nâng thêm 1 tầng, hiện nay gồm 1 trệt và 2 lầu.
Lối đi hành lang bên trong trụ sở UBND phường Sài Gòn vẫn mang nét cổ kính sau hơn 15 thập kỷ tồn tại
ẢNH: NI NA
Nằm cạnh những biểu tượng như: Bưu điện Thành phố, nhà thờ Đức Bà..., công trình này góp phần làm nên diện mạo kiến trúc đặc sắc của trung tâm TP.HCM
ẢNH: NI NA
Với tuổi đời gần 150 năm, nơi đây không chỉ là một công trình hành chính đơn thuần mà còn là minh chứng cho lịch sử đô thị TP.HCM.
Việc bảo tồn và phát huy giá trị của tòa nhà UBND phường Sài Gòn cổ hơn nhà thờ Đức Bà này sẽ giúp lưu giữ ký ức đô thị, đồng thời làm phong phú thêm cho bản sắc văn hoá - lịch sử của TP.HCM.
