PM2.5 là tập hợp những hạt có đường kính chỉ khoảng 2,5 micromet, nhỏ hơn sợi tóc người tới vài chục lần. Kích thước ấy khiến chúng dễ dàng vượt qua các hàng rào tự nhiên của cơ thể, không bị giữ lại ở mũi hay họng như bụi thô, mà trượt thẳng xuống sâu bên trong hệ hô hấp.
Khi không khí chứa nồng độ PM2.5 cao, mỗi nhịp thở đưa những hạt li ti này đi qua khí quản, phế quản, chạm tới tận phế nang – nơi máu và không khí trao đổi oxy. Tại đây, lớp màng giữa phế nang và mao mạch vốn chỉ mỏng như tờ giấy trở thành “cửa ngõ” để một phần bụi siêu mịn xuyên qua và hòa vào dòng tuần hoàn.
Nhiều người khi ra đường buộc phải đeo khẩu trang kín mít để hạn chế hít phải lớp không khí ô nhiễm đang bao phủ thành phố. (Ảnh: Viên Minh)
Theo bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng, thành viên Hội Y học dưới nước và Oxy cao áp Việt Nam, sự nguy hiểm của bụi mịn PM2.5 không dừng ở hình dáng nhỏ bé. Bề mặt mỗi hạt bụi thường “gánh” thêm kim loại nặng như chì, cadimi, các hợp chất hữu cơ độc hại, thậm chí cả độc tố vi khuẩn. Chúng giống như những phương tiện tí hon chở đầy chất độc, lặng lẽ di chuyển đến nhiều cơ quan khác nhau trong cơ thể.
Ở cấp tế bào, PM2.5 kích hoạt một chuỗi phản ứng gây hại kéo dài. Các thành phần độc trên hạt bụi kích thích tế bào tạo ra lượng lớn gốc oxy phản ứng, dẫn đến stress oxy hóa. Ty thể – nơi sản sinh năng lượng – bị tổn thương, từ màng cho đến DNA, khiến tế bào hoạt động kém hiệu quả. Khi số lượng tế bào tổn thương tăng lên, cơ thể phát tín hiệu báo động bằng việc giải phóng các chất trung gian gây viêm. Tình trạng viêm không chỉ diễn ra tại mô phổi mà lan tỏa sang nhiều hệ cơ quan.
Hậu quả xuất hiện âm thầm nhưng dai dẳng. Đường thở bị kích ứng, người dễ ho, khò khè, cảm giác nặng ngực xuất hiện thường xuyên. Các mạch máu chịu tác động của phản ứng viêm và stress oxy hóa sẽ kém đàn hồi, dễ hình thành xơ vữa và cục máu đông. Khi bụi và độc chất theo máu đi xa hơn, tim, não, thận hay hệ thần kinh đều có nguy cơ bị ảnh hưởng.
Tình trạng ô nhiễm kéo dài góp phần gia tăng các bệnh hô hấp mạn tính như hen phế quản, COPD. Ở người trung niên và cao tuổi, nguy cơ nhồi máu cơ tim hay đột quỵ tăng đáng kể. Trẻ em – nhóm dễ tổn thương nhất – có thể bị ảnh hưởng đến sự phát triển của phổi và não, tạo ra hệ quả sức khỏe kéo dài suốt đời.
Theo chuyên gia y tế, ô nhiễm không khí vì thế không chỉ là chuyện đau họng hay cay mắt nhất thời. Mỗi ngày sống dưới bầu không khí nhiều bụi mịn đồng nghĩa với việc cơ thể âm thầm tiếp nhận những “xe chở chất độc”, để lại tổn thương tích tụ theo thời gian.
