Tin giả vẫn tràn lan trên mạng và thậm chí ngày càng được tạo và phát tán tinh vi hơn nhờ các công nghệ hỗ trợ điển hình là AI. Cần có một chế tài mạnh hơn để xử lý không chỉ nguồn phát mà cả những người tương tác như like, share và cả nền tảng. VietNamNet xin giới thiệu tuyến bài về chủ đề này.
Bài 1: Tin giả lại tràn lan và phát tán mạnh trên mạng xã hội, ngay cả KOL cũng vi phạm
Ngày 19/9, Công an TP Hà Nội đã khởi tố Lê Hương Ly, 28 tuổi, trú phường Đống Đa, để điều tra tội vu khống, một ngày sau khi khởi tố vụ án hình sự.
Theo đó, xuất phát từ mâu thuẫn cá nhân ngày 12/9, Ly đã đăng nội dung vu khống hoa hậu Quỳnh Hoa lên mạng xã hội, nội dung bài viết có nhiều thông tin nhạy cảm, ngôn ngữ tục tĩu.
Các thông tin Ly đăng tải bị công an đánh giá là "không đúng sự thật, xúc phạm nghiêm trọng nhân phẩm, danh dự và gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp".
Đáng chú ý, nội dung Lê Hương Ly đăng tải đã được hàng trăm trang Fanpage trên mạng xã hội Facebook và hàng loạt tài khoản trên TikTok tiến hành chia sẻ lại, khiến nó được lan toả một cách nhanh chóng và rộng rãi trên các nền tảng.
Nhiều người sau khi thấy nội dung được đăng tải khắp cõi mạng đã vô tư nhấn thích (like), chia sẻ (share) và tham gia (bình luận) comment một cách vô tư nội dung không đúng sự thật này.
Theo ông Lê Quốc Vinh, Chủ tịch Công ty Le Bros, sở dĩ có hiện tượng trên là tin giả - fake news mà không giống như tin thật thì chẳng ai tin và dễ bị mắc lừa như thế.
Fake news luôn luôn bắt đầu từ một hiện tượng, một sự việc gì đó có tồn tại, rồi nó được thêm mắm muối, thêm các chi tiết, thêm các suy diễn, thuyết âm mưu và trở thành một thứ bịa đặt, gây hỗn loạn xã hội.
Người ta chỉ nhìn vào một vài hiện tượng, sự việc tưởng chừng như khá rõ ràng đó, bị lừa dối rằng toàn bộ câu chuyện là có thật, vội vã like, vội vã comment, vội vã share, vô tình hoặc hữu ý tạo điều kiện cho sự giả dối lan toả.
Ví dụ, có 1 cái xe điện bị cháy, chẳng cần quan tâm nguyên nhân do đâu, kẻ tung tin giả sẽ vống lên rằng thương hiệu xe điện này rất nguy hiểm, dễ cháy và còn có thể nói quá thêm vài cái hiểm hoạ khác nữa.
Ông Lê Quốc Vinh cho biết, có 2 từ cùng liên quan đến khái niệm “thật”. Một là “hiện thực” hay “thực tế” (tiếng Anh là “reality”), chỉ những gì thực sự xảy ra một cách khách quan. Hai là “sự thực” (tiếng Anh gọi là “truth”) chỉ những gì chúng ta tin là thật, là đúng đắn, dựa trên những hiểu biết, quan điểm và niềm tin. Trớ trêu là “reality” và “truth” không nhất thiết là đồng nhất, thậm chí nhiều khi trái ngược.
Cũng theo ông Vinh, fake news chỉ có thể được chia sẻ, lan toả, khi nó đánh trúng định kiến của dân chúng. Nếu trong tâm bạn đã có sẵn định kiến về ai đó, doanh nghiệp nào đó, sản phẩm nào đó, thì chỉ một phần nhỏ trong cái tin giả mà bạn nghe thấy có một vài phần trăm “reality” thì bạn sẽ vội vã tin ngay, rất có thể sẽ hành động thúc đẩy nó mà chẳng buồn kiểm chứng.
Bởi vậy, khi chúng ta chia sẻ, bình luận, hoặc thậm chí bấm “like” hay thả “ha ha” thì cũng trực tiếp hoặc gián tiếp giúp cái tin giả đó được lan toả, lôi kéo thêm người trong vòng tròn bạn bè của mình vào đọc và tiếp tục lan toả.
Thậm chí, những bài báo, những status nói về việc xuất hiện cái tin giả đó, mà không khẳng định một cách rõ ràng và minh bạch nó là tin giả, không có những gạch chéo đỏ trên những hình ảnh nguỵ tạo, thì tin giả vẫn tiếp tục được phát tán.
Đơn giản là vì người dùng thường tiếp nhận thông tin một cách rất hời hợt. Họ chỉ bắt lấy một vài từ khoá, một vài cụm từ phù hợp với định kiến là họ trở thành người truyền tin ngay.
Ông Võ Quốc Hưng, Giám đốc tăng trưởng của Tonkin Media cũng cho rằng, người dùng Việt Nam đa phần quan tâm và tương tác nhiều các tin tức liên quan đến cảm xúc như kịch tính, giận dữ, sợ hãi… mà tin giả thường khai thác những yếu tố này triệt để.
Chính vì vậy, khi xuất hiện tin giả người dùng rất ít hoặc không kiểm chứng nguồn tin khi đọc và tâm lý FOMO sợ bỏ lỡ khiến họ tiếp tay cho tin giả. Đây là một yếu tố liên quan đến nhận thức.
Cũng theo ông Hưng, lợi ích kinh tế từ tung tin giả thông qua các tài khoản giả mạo trên các nền tảng mạng xã hội, fanpage của Facebook hay Youtube… là rất lớn; khi chúng thu hút lượng lớn người xem một cách chóng mặt và đem lại lượng view cao, khiến cho số tiền kiếm được trở nên rất nhiều.
Một yếu tố khác là công nghệ cũng hỗ trợ việc lan truyền tin giả ở Việt Nam hiện nay rất cao, theo Statista thì bot và tài khoản giả chiếm gần 40% việc tạo tương tác mồi và lan tin giả ở Việt Nam.
Thêm nữa là pháp lý đã có, nhưng chưa đủ mạnh cũng khiến cho việc xử lý tin giả là rất khó triệt để, đặc biệt với tin giả xuyên biên giới gần như không thể xử lý.
Chuyên gia Digital Nhân Nguyễn cũng cho rằng, do nhu cầu tiêu thụ thông tin của người dùng Việt Nam rất cao và người dùng không tự trang bị màng lọc nội dung, dẫn đến dễ bị sa đà vào các tin shock, nên tin giả ngày càng sống tốt và hoành hành.
Đơn cử báo cáo Digital 2025 Vietnam do We Are Social cùng Meltwater tổng hợp số liệu về hành vi sử dụng Internet của người dùng Việt thể hiện rõ điều đó.
Đầu năm 2025, Việt Nam có 79,8 triệu người sử dụng Internet, với tỷ lệ thâm nhập Internet đạt 78,8% dân số. Phân tích của Kepios chỉ ra rằng số lượng người dùng internet tại Việt Nam đã tăng 223 nghìn (+0,3%) trong khoảng thời gian từ tháng 1/2024 đến tháng 1/2025. Tính đến tháng 1/2025, Việt Nam có 76,2 triệu tài khoản người dùng mạng xã hội, tương đương 75,2% dân số.
Trung bình, người dùng Việt Nam dành 6 giờ 5 phút mỗi ngày cho các hoạt động trực tuyến, trong đó: Hơn 2 giờ là dành cho mạng xã hội, với 3 cái tên Facebook, Zalo và TikTok vẫn dẫn đầu về số người dùng.
Về thời gian sử dụng, mỗi tháng người Việt Nam dành hơn 41 giờ cho TikTok và hơn 20 giờ cho Facebook.
Bài 3: AI là mối ‘hiểm hoạ’ để tạo tin giả và phát tán ngày càng tinh vi hơn
