Loài vật được nhắc tới là thỏ vằn Trường Sơn (Nesolagus timminsi). Đây là loài đặc hữu, cực kỳ quý hiếm, và chỉ có ở khu vực dãy Trường Sơn.
Theo Sách đỏ IUCN, năm 2019 thỏ vằn Trường Sơn từng được xếp vào nhóm Nguy cấp (EN). Đến năm 2024, loài được đánh giá lại và chuyển sang nhóm Cạn kiệt phần lớn (LD), với điểm phục hồi chỉ đạt 33%. Điều này đồng nghĩa, nếu không có biện pháp bảo tồn khẩn cấp, thỏ vằn có thể đối diện nguy cơ tuyệt chủng.
Thỏ vằn Trường Sơn lần đầu tiên được ghi nhận năm 1995. Đến năm 2000, các nhà khoa học Averianov, Abramov & Tikhonov công bố mô tả khoa học chính thức, xác định khu vực phân bố tại miền Trung: Hà Tĩnh, Nghệ An, Quảng Bình (cũ), từ Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Mát đến Phong Nha – Kẻ Bàng.
Hình ảnh một con thỏ vằn Trường Sơn được chụp tại Vườn Quốc Gia Pù Mát.(Ảnh: Nikolai L. Orlov/Researchgate).
Ngày 20/5/2016, một cá thể được chuyên gia Nikolai L. Orlov quan sát trực tiếp tại Pù Mát, củng cố thêm bằng chứng về sự tồn tại của loài quý hiếm này.
Đặc biệt, ngày 25/6/2021, các nhà khoa học thuộc Viện Sinh thái học Miền Nam bất ngờ phát hiện thỏ vằn tại Vườn quốc gia Bidoup – Núi Bà, cách khu vực phân bố trước đó hơn 400 km. Phát hiện này mở ra hy vọng về sự mở rộng phạm vi sống của loài, đồng thời khẳng định Bidoup – Núi Bà là kho tàng sinh học cần được bảo vệ nghiêm ngặt.
Ngoại hình kỳ lạ, hiếm có bậc nhất
Thỏ vằn Trường Sơn cùng thỏ vằn Sumatra (Nesolagus netscheri) là hai loài thỏ có sọc duy nhất trên thế giới. Chúng sở hữu bộ lông xám với những vằn đen, nâu sẫm chạy dọc thân, khiến ngoại hình trở nên độc đáo như một “tiểu hổ”.
Chiều dài cơ thể thỏ trưởng thành khoảng 35–40 cm, nặng gần 5 kg. Loài có tập tính hoạt động về đêm, ban ngày thường trú ẩn trong hang của các loài động vật khác. Dù được phát hiện gần ba thập kỷ, đến nay giới khoa học vẫn chưa hiểu đầy đủ về môi trường sống, tập tính sinh sản và vai trò sinh thái của thỏ vằn.
Những tín hiệu hy vọng giữa nguy cơ tuyệt chủng
Quần thể thỏ vằn đang suy giảm nghiêm trọng do nạn săn bắt bằng bẫy dây phanh và sự thu hẹp môi trường sống. Tuy nhiên, một tín hiệu tích cực xuất hiện năm 2022, khi bẫy ảnh tại Khu dự trữ thiên nhiên Động Châu – Khe Nước Trong (Quảng Bình – cũ) ghi nhận một số cá thể trưởng thành. Đây được xem là minh chứng cho thấy loài vẫn còn sinh trưởng trong tự nhiên, đem lại niềm vui lớn cho các nhà bảo tồn.
Việc phát hiện cá thể hoang dã trong lâm phần là dấu hiệu đáng mừng, mở ra cơ hội khôi phục quần thể loài quý hiếm này”, một cán bộ bảo tồn nhận định.
Với quần thể nhỏ, phân bố hẹp và chịu áp lực săn bắn, loài có thể biến mất nhanh chóng nếu không có biện pháp bảo vệ khẩn cấp.
Các chuyên gia khuyến nghị cần kết hợp đồng bộ các giải pháp: siết chặt kiểm soát săn bắt trái phép, mở rộng vùng sinh cảnh an toàn, tăng cường nghiên cứu khoa học, và nâng cao nhận thức cộng đồng địa phương. Đồng thời, sự hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế cũng có ý nghĩa quan trọng, bởi thỏ vằn không chỉ là tài sản riêng của Việt Nam, mà còn là một phần di sản thiên nhiên của nhân loại.
Sự tồn tại của thỏ vằn Trường Sơn là minh chứng cho sự phong phú và độc đáo của đa dạng sinh học Việt Nam. Giữa rừng già Trường Sơn, mỗi cá thể thỏ vằn còn sống sót chính là biểu tượng của sức sống mãnh liệt, đồng thời cũng là lời nhắc nhở về trách nhiệm gìn giữ “báu vật sống” cho các thế hệ mai sau.
