Qua gần 40 năm đổi mới của đất nước, kinh tế tư nhân ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với đóng góp khoảng 51% GDP, hơn 30% ngân sách Nhà nước và tạo khoảng 85% việc làm cho người lao động trên cả nước.
Kinh tế tư nhân từ “quan trọng” trở thành “đặc biệt quan trọng” thúc đẩy tăng trưởng quốc gia
“Nếu trước đây kinh tế tư nhân chỉ được coi là một động lực quan trọng, thì nay với quy mô đóng góp ngày càng lớn vào GDP, kinh tế tư nhân đã trở thành một động lực đặc biệt quan trọng thúc đẩy tăng trưởng của quốc gia”, chia sẻ đáng chú ý của TS.GVC Nguyễn Thị Ánh Hồng - Trưởng Bộ môn LHS, khoa LHS của Trường Đại học Luật TPHCM - tại hội thảo “Thể chế kiến tạo – Khơi thông dòng chảy phát triển” thuộc Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam 2025 (VPSF 2025).
Đến nay, khu vực kinh tế tư nhân có khoảng hơn 940.000 doanh nghiệp và hơn 5 triệu hộ kinh doanh đang hoạt động, đóng góp khoảng 50% GDP, hơn 30% tổng thu ngân sách Nhà nước và sử dụng khoảng 82% tổng số lao động vào tăng trưởng kinh tế. Nhiều doanh nghiệp tư nhân đã phát triển lớn mạnh, khẳng định thương hiệu và vươn ra thị trường khu vực, thế giới.
Trong bối cảnh Việt Nam hướng tới mục tiêu trở thành quốc gia phát triển vào năm 2045, việc lựa chọn kinh tế tư nhân làm mũi nhọn chiến lược là một quyết định tất yếu, đòi hỏi cải cách pháp lý mạnh mẽ để tháo gỡ các rào cản hiện tại.
“Nhà nước kiến tạo, doanh nghiệp hành động, đó chính là công thức cho sự thịnh vượng”
Thay đổi khu vực kinh tế tư nhân 2024-2025 (Ảnh: VPSF 2025).
Trong đó, việc bảo đảm tiếng nói của doanh nghiệp, được lắng nghe trong quá trình hoạch định chính sách cũng là một trong những yếu tố quan trọng để thúc đẩy kinh tế tư nhân.
Ông Đặng Hồng Anh, Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam, cho rằng chúng ta cần hiến kế những giải pháp đột phá để “bộ tứ nghị quyết chiến lược” thực sự đi vào cuộc sống, thấm sâu vào từng chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tại địa phương. Các bên cần đối thoại trên tinh thần xây dựng, bình đẳng và thực chất. Bởi lẽ, ở đâu có thách thức, ở đó cần sự đồng hành. “Nhà nước kiến tạo, doanh nghiệp hành động, đó chính là công thức cho sự thịnh vượng”, ông nói.
Trao đổi về kiến nghị cũng như giải pháp để nâng cao vai trò doanh nghiệp, TS.Cấn Văn Lực đề xuất các vấn đề như đặt hàng doanh nghiệp tư nhân tham gia dự án, công trình lớn, trọng điểm quốc gia; hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân phát triển thành doanh nghiệp dân tộc.
Song song, ông Lực cũng kiến nghị cần tăng tính kết nối, hợp tác, phát triển thị trường, có cơ chế giải pháp hỗ trợ hoạt động đầu tư ra nước ngoài của doanh nghiệp Việt nói chung và doanh nghiệp tư nhân nói riêng.
Một trong những rào cản lớn khác liên quan đến pháp lý. Theo bà Nguyễn Thị Ánh Hồng, pháp luật nếu được xây dựng hợp lý và thực thi hiệu quả sẽ trở thành "bệ đỡ" vững chắc giúp kinh tế tư nhân phát triển bền vững, đóng góp tích cực vào công cuộc hiện đại hóa đất nước.
Hình sự hóa các vi phạm trong lĩnh vực kinh tế khiến doanh nghiệp tổn thất, sợ hãi và e dè đổi mới
TS.GVC Nguyễn Thị Ánh Hồng – Trưởng Bộ môn LHS, khoa LHS của Trường Đại học Luật TPHCM. (Ảnh: Tú An).
Ở chiều ngược lại chính sách pháp luật hình sự sẽ tác động tiêu cực nếu không hợp lý. Nếu chính sách pháp luật hình sự thiếu rõ ràng hoặc có xu hướng hình sự hóa các vi phạm trong lĩnh vực kinh tế, dân sự sẽ tạo ra tâm lý sợ hãi, bất an cho nhà đầu tư và doanh nghiệp tư nhân.
Điều này cản trở sự sáng tạo, đổi mới và hạn chế tinh thần khởi nghiệp.
Bà Hồng dẫn chứng, thực tiễn những năm qua cho thấy, do những nguyên nhân khác nhau, vẫn còn trường hợp hình sự hóa các vi phạm trong lĩnh vực dân sự, kinh tế đã có không ít trường hợp tranh chấp hợp đồng giữa các doanh nghiệp hoặc giữa nhà đầu tư và đối tác bị chuyển thành vụ án hình sự. Việc khởi tố, điều tra có thể dẫn đến tê liệt hoạt động sản xuất, kinh doanh dù hành vi không mang tính chất tội phạm.
Ths. LS. Trần Đình Chiến – Hội viên Hội Doanh nghiệp trẻ Việt Nam. (Ảnh: Tú An).
Đồng quan điểm, Ths. LS. Trần Đình Chiến - Hội viên Hội Doanh nghiệp trẻ Việt Nam - ghi nhận thời gian qua tốc độ xây dựng và thi hành pháp luật cải thiện nhanh chưa từng có, hướng tới mục tiêu đưa thể chế, pháp luật trở thành lợi thế cạnh tranh quốc gia. Đặc biệt, ông đánh giá cao sứ mệnh chuyển mạnh từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm” gắn với tăng cường kiểm tra, giám sát.
Song một số hạn chế vẫn còn, chẳng hạn như thiếu cơ chế tư vấn pháp lý chuyên sâu và không thường trực, Việt Nam vẫn chưa có cơ sở dữ liệu pháp lý chung để tra cứu và tham khảo. Hệ quả là nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp siêu nhỏ và nhỏ, thường bị động, lúng túng khi rủi ro pháp lý phát sinh.
Đặc biệt, việc hình sự hóa các mối quan hệ kinh tế, hành chính, dân sự, gây rủi ro pháp lý cho doanh nghiệp và lãnh đạo. Chưa kể, thủ tục tố tụng kéo dài với trung bình lên đến 400 ngày, chi phí tố tụng lên đến 29% giá trị tranh chấp khiến doanh nghiệp tổn thất, trì trệ.
Báo cáo PCI 2022 do VCCI công bố cũng cho thấy 41% doanh nghiệp tư nhân trong nước và 45% doanh nghiệp FDI cho biết họ lo ngại rủi ro bị xử lý hình sự hoặc bị thanh tra - kiểm tra mang tính áp đặt trong quá trình hoạt động (VCCI, 2023). Điều này cho thấy tâm lý e ngại từ phía doanh nghiệp về khả năng bị “hình sự hóa” trong những hoạt động kinh tế thông thường.
Do vậy, các chuyên gia cũng đề xuất giảm tính hình sự trong những hoạt động kinh tế thông thường. Trong đó, Nghị quyết 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân ra đời với nguyên tắc “khi xử lý các sai phạm, vụ việc về dân sự kinh tế, ưu tiên áp dụng các biện pháp về dân sự, kinh tế, hành chính trước”, sẽ là điểm tựa quan trọng để chấm dứt điều này.
