Chung tay giữ "lộc biển"

Dẫu biết rong mơ là “lộc biển”, nhưng nếu không được bảo vệ, khai thác đúng cách, “lộc” ấy rồi cũng sẽ cạn.

Khai thác quá mức

Nằm ở vùng Duyên hải Nam Trung Bộ, tỉnh Quảng Ngãi sở hữu đường bờ biển dài 130km với hệ sinh thái biển đa dạng. Riêng huyện Bình Sơn đã chiếm đến 52km, nơi được mệnh danh là “đệ nhất cảnh đẹp” của Quảng Ngãi bởi những bãi đá, rạn san hô và thảm rong biển xanh ngắt. Đặc biệt, vùng biển ven bờ huyện Bình Sơn còn có hệ sinh thái thực vật rong mơ diện tích khoảng 250ha, ven các xã Bình Hải, Bình Thuận, Bình Trị, Bình Châu…

Rong mơ được ví như “tấm thảm vàng” của đại dương. Vào mùa phát triển cực đỉnh (tháng 4 đến tháng 6), chúng mọc dày, nổi lềnh bềnh trên mặt nước, tỏa ra mùi mặn đặc trưng của biển. Khi rong tàn lụi vào tháng 7-8, các loài cá kình, cá dìa, cá chuồn… đã kịp đẻ trứng, trú ngụ, sinh sôi trong thảm thực vật ấy. Đó là lý do vì sao nhiều người gọi rong mơ là “nôi sinh sản” của đại dương.

Ngư dân ven biển Quảng Ngãi khai thác rong mơ. Ảnh: Hải Phong

Ông Nguyễn Tấn Thành (trú xã Bình Châu, huyện Bình Sơn) chia sẻ, thảm thực vật rong mơ ở biển quê mình là ngôi nhà của các loài cá, mực, tôm, cua... và là nơi quần tụ của các loài thủy sản di cư khác. Nhờ rong mơ mà hàng nghìn gia đình ngư dân sinh sống bằng nghề thủy sản ven bờ, ai cũng có cái ăn, cái mặc, nhiều người còn làm giàu ngay trên vùng biển cách bờ chưa quá 2 hải lý.

Từ chừng 10 năm trở lại đây, rong mơ không chỉ là sinh kế của người dân mà còn là “nhà” cho các loài thủy sản. Mùa khai thác rong mơ ở Bình Sơn chỉ có một lần trong năm và diễn ra từ tháng 5 - tháng 7. Thời gian ngắn ngủi nên vào mùa thu hoạch, ai nấy đều tất bật, hối hả với các công đoạn khai thác, phơi khô và tiêu thụ. Việc khai thác, sơ chế rong mơ diễn ra khá giản đơn, không quá tốn chi phí, bớt lệ thuộc vào biển khơi đầy rủi ro.

Rong mơ được người dân khai thác hợp lý, đảm bảo môi trường biển. Ảnh: Hải Phong

Ông Lê Lúc (trú thôn Thanh Thủy, xã Bình Hải, huyện Bình Sơn) cho biết, đúng ngày 16/4 âm lịch, người dân bắt đầu khai thác. Bà con ai có thúng thì bơi ra vớt khi nước cạn, người có ghe máy, bình hơi thì ra những khu vực xa hơn, lặn xuống nước, dùng liềm cắt rồi vận chuyển vào bờ. Gia đình nào đông người thì làm được 4 đến 7 thúng/ngày, còn hai vợ chồng thì vớt khoảng 2-3 thúng.

Rong mơ sau khi khai thác đưa vào bờ sẽ được người dân phơi và bán cho thương lái ngay trên bãi biển. Thời gian phơi trong khoảng từ 1 - 2 ngày, tùy thuộc vào thời tiết. Trung bình khoảng 4 tạ rong tươi, người dân thu được 1,5 tạ rong khô thành phẩm. Theo các nghiên cứu khoa học, rong mơ có nhiều công dụng bổ ích đối với sức khỏe con người.

Rong mơ trở thành nguồn tài nguyên biển mang lại thu nhập cho người dân ven biển Quảng Ngãi. Ảnh: Hải Phong

Những năm rong mơ được giá, người dân tranh nhau vớt rong non để bán nhanh, bất chấp mùa sinh sản và chu kỳ phát triển của thực vật biển này. “Những năm trước, rong mơ ở vùng biển này nổi trên mặt nước vàng rực như tấm thảm lụa và trải dài ngút ngàn. Bây giờ, lượng rong mơ đã bị giảm đến 40%. Rong chưa kịp ra hạt đã bị gom hết, lấy gì mà tái sinh”, ông Bùi Văn Tấn (xã Bình Châu) xót xa kể.

Ông Tấn lý giải, khi rong mơ trưởng thành, hạt của nó rơi xuống và được các rạn san hô giữ lại làm giống cho mùa mơ năm sau. "Nạn khai thác sớm đã tàn phá thảm thực vật biển, hủy hoại nguồn sinh kế của bà con ngư dân. Phải có chính sách bảo vệ rong mơ một cách căn cơ, khoa học. Tôi mong việc này phải được thực hiện một cách sớm nhất đến từ các cấp, ngành quản lý", ông Tấn bày tỏ.

Bảo vệ gắn với sinh kế cộng đồng

Rong mơ mang lại lợi ích thiết thực cho người dân, điều này đã được minh chứng bằng thực tiễn. Chính quyền các cấp và người dân cũng đã thấy được nguồn lợi mà loại “lộc biển” này mang lại nên đã ban hành các chế tài về khai thác, thời điểm khai thác và hình thành các tổ cộng đồng bảo vệ rong mơ.

Nhờ sự vào cuộc tích cực của chính quyền địa phương và cộng đồng, năm nay việc khai thác rong mơ đã diễn ra đúng thời điểm. Ảnh: Hải Phong

Tuy nhiên, vào những năm có thời giá cao, rong mơ bị người dân khai thác non, dẫn đến chất lượng và số lượng xuống thấp, hệ sinh thái bị suy giảm nghiêm trọng. Hệ lụy hiển nhiên là nguồn hải sản cạn kiệt, người dân phải đầu tư chi phí lớn để vươn khơi xa, rủi ro cao. Nhiều người không bám trụ được nghề biển xa bờ lại quay về ven bờ tiếp tục… vớt rong mơ, rơi vào vòng luẩn quẩn.

Nhằm giải bài toán sinh kế và bảo tồn nguồn lợi biển, dự án “Bảo vệ, khai thác và phát triển rong mơ khu vực các xã ven biển huyện Bình Sơn gắn với sinh kế bền vững cho cộng đồng” đã được triển khai.

Dự án do Hội Nông dân huyện Bình Sơn làm chủ có sự hỗ trợ của các nhà khoa học, chuyên gia ngành thủy sản và BĐBP triển khai ở các xã ven biển của địa phương như một hướng đi “nhất cử lưỡng tiện”, vừa bảo vệ rong mơ trước sức ép của biến đổi khí hậu, vừa tái tạo nguồn sinh kế cho người dân địa phương. Mục tiêu của dự án là bảo tồn rong mơ, xác lập mô hình sinh kế cộng đồng và hình thành cơ chế đồng quản lý để phân vùng bảo vệ và ra quyết định thời điểm được khai thác rong mơ hằng năm.

Rong mơ sau khi khai thác được người dân phơi ngay tại bờ biển. Ảnh: Hải Phong

Tham gia dự án với vai trò chuyên gia, Tiến sĩ Lâm Ngọc Tuấn - nguyên giảng viên Trường Đại học Đà Lạt cho hay "chúng tôi sẽ tiến hành thu mẫu rong mơ để xác định thành phần, chủng loại, chất lượng các loài rong mơ đang hiện hữu trên vùng biển Bình Sơn. Ví dụ như, rong mơ không nhiễm các loại kim loại nặng, không nhiễm độc tố thì giá trị sử dụng sẽ cao hơn. Từ các nghiên cứu này sẽ phát triển vùng nguyên liệu, liên kết sản xuất, chế biến, xây dựng thương hiệu sản phẩm OCOP rồi cung cấp cho người tiêu dùng, chứ không để bà con bán sản phẩm thô như hiện nay".

Ông Huỳnh Thanh Hiếu - Phó Chủ tịch UBND xã Bình Thuận (huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi) cho biết, địa phương sẽ phối hợp tuyên truyền để người dân hiểu và khai thác hiệu quả. "Rong mơ không chỉ là nguồn thu nhập quan trọng cho người dân mà còn đóng vai trò thiết yếu trong việc bảo vệ môi trường biển và ứng phó với biến đổi khí hậu. Việc triển khai dự án này nhằm ngăn chặn tình trạng khai thác rong mơ theo kiểu tận diệt, giúp bảo vệ hệ sinh thái biển và nâng cao sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương", ông Hiếu nhấn mạnh.