Vợ chồng tôi nay 75 tuổi. Chúng tôi có 3 người con. Đứa con trai út 40 tuổi đã lập gia đình, có 1 con gái 7 tuổi. Tuy nhiên, người con này thường hay cờ bạc, không lo làm ăn để nuôi gia đình. Chúng tôi dự định lập di chúc.
Hiện vợ chồng tôi có căn nhà đang ở và một số tài sản khác như sổ tiết kiệm trị giá 1 tỉ đồng, 15 cây vàng.
Vậy chúng tôi có thể lập di chúc, sau khi mất đi không cho người con trai út được hưởng quyền thừa kế và muốn để suất đó cho cháu gái 7 tuổi được không? Tôi cũng không muốn người con dâu được giữ tài sản, mà đợi khi cháu tôi đủ 18 tuổi được toàn quyền định đoạt tài sản? Tôi cần phải đến đâu để lập di chúc, thủ tục, quy trình ra sao?
Bạn đọc Văn Đức
Luật sư tư vấn
Luật sư Hoàng Hà (Công ty luật TNHH MTV Thiên Quý) tư vấn
ẢNH: NVCC
Khi nào người con bị mất quyền thừa kế?
Luật sư Hoàng Hà (Công ty luật TNHH MTV Thiên Quý) tư vấn, theo khoản 1 điều 626 bộ luật Dân sự 2015, người lập di chúc có quyền chỉ định người thừa kế và truất quyền của bất kỳ người thừa kế nào.
Tuy nhiên, luật cũng bảo vệ một số người là "người thừa kế không phụ thuộc nội dung di chúc" như vợ/chồng, cha, mẹ, con chưa thành niên, con đã thành niên nhưng không có khả năng lao động (được tối thiểu 2/3 suất theo pháp luật) tại điều 644 bộ luật Dân sự.
Con út của ông, bà 40 tuổi, nếu không mất khả năng lao động, không nằm trong nhóm "người thừa kế không phụ thuộc nội dung di chúc" thì vợ chồng ông, bà có quyền truất quyền thừa kế.
Ngoài ra, nếu con út của ông bà có những hành vi như cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe hoặc ngược đãi, hành hạ, xâm phạm nghiêm trọng danh dự, nhân phẩm của ông bà được quy định tại khoản 1 điều 621 bộ luật Dân sự, cũng không được quyền hưởng di sản, trừ trường hợp được ông, bà đồng ý.
Muốn cho cháu được thừa kế, phải làm sao?
Khi lập di chúc, vợ chồng ông, bà có quyền ghi đích danh cháu gái 7 tuổi là người thừa kế trong di chúc theo quyền chỉ định người thừa kế (khoản 1 điều 626 bộ luật Dân sự), và tuân thủ điều kiện di chúc hợp pháp tại điều 630 bộ luật Dân sự.
Tuy nhiên, vì cháu bé chưa thành niên (chưa đủ 18 tuổi), phần di sản của cháu phải do người quản lý di sản đứng ra quản lý cho tới khi cháu đủ năng lực hành vi theo quy định tại điều 616 bộ luật Dân sự.
Do đó, vợ chồng ông, bà có thể chỉ định người quản lý di sản ngay trong di chúc, đồng thời ghi rõ quyền và nghĩa vụ của người quản lý theo luật.
Cụ thể, quyền quản lý, bảo quản, thực hiện giao dịch cần thiết trong phạm vi cho phép theo điều 618 bộ luật Dân sự. Nghĩa vụ giữ gìn tài sản, hạch toán, không được bán/cho/tặng/cầm cố/thế chấp tài sản gốc nếu di chúc không cho phép và bàn giao khi người thừa kế đủ 18 tuổi theo điều 617 bộ luật Dân sự.
Theo điều 76 luật Hôn nhân và gia đình, cha mẹ được quản lý tài sản của con chưa thành niên. Tuy nhiên, đối với phần di sản do ông bà để lại, ý chí trong di chúc được ưu tiên, nên vợ chồng ông có thể chỉ định người quản lý khác và ghi rõ điều khoản loại trừ quyền quản lý của cha/mẹ cháu đối với chính phần di sản đó.
Lưu ý, ông, bà nên quy định rõ trong di chúc các nội dung sau:
- Người quản lý di sản: họ tên, CCCD, địa chỉ.
- Phạm vi quyền: giữ sổ tiết kiệm/giấy tờ, chỉ được dùng tiền lãi (hoặc mức tối đa bao nhiêu tiền/năm) cho học phí, y tế, phúc lợi của cháu; không được bán/cho/tặng/cầm cố/thế chấp tài sản gốc.
- Bàn giao toàn bộ khi cháu đủ 18 tuổi (trong 30 ngày).
- Người giám sát: có quyền yêu cầu báo cáo, đối chiếu chứng từ, đề nghị thay thế người quản lý nếu vi phạm.
- Điều khoản loại trừ: nêu rõ cha/mẹ cháu không có quyền quản lý phần di sản của cháu.
Về thủ tục và cách lập di chúc
Nếu nhà, tiền, vàng là tài sản chung của ông bà thì mỗi người chỉ định đoạt 1/2 phần của mình. Khi một người qua đời, xác định phần của người còn sống trước, phần còn lại mới là di sản chia theo di chúc. Vì vậy, để tránh rắc rối về sau, ông, bà mỗi người lập di chúc riêng (nội dung có thể giống nhau) thay vì di chúc chung, để thuận tiện áp dụng và giảm rủi ro tranh chấp, do bộ luật Dân sự 2015 không còn chế định di chúc chung vợ chồng như trước đây.
Ông, bà nên lập di chúc bằng văn bản có công chứng/chứng thực để chắc chắn về hiệu lực. Theo đó, vợ chồng ông, bà nên đến tổ chức hành nghề công chứng để trực tiếp lập di chúc.
Tóm lại, ông, bà nên làm 2 bản di chúc riêng (mỗi người một bản), có công chứng, trong đó truất quyền con út, chỉ định cháu gái 7 tuổi là người thừa kế, chỉ định người quản lý và giám sát, loại trừ quyền quản lý của cha/mẹ cháu và ràng buộc phạm vi sử dụng tài sản đến khi cháu đủ 18 tuổi.
Nếu thực hiện đúng hình thức, nội dung, quy trình như trên sẽ giúp bảo đảm ý chí của ông, bà, hạn chế tối đa tranh chấp về sau.
