Theo một nghiên cứu gần đây, những đứa trẻ có cha mẹ quá "quyền lực" thường gặp khó khăn trong việc phát triển sự tự tin và tính độc lập. Nguyên nhân chính là do những bậc phụ huynh này thường can thiệp quá sâu vào cuộc sống của con cái, từ việc ăn uống, trang phục, đến việc học tập và bạn bè. Kết quả là, khi rời khỏi sự bảo bọc của cha mẹ, trẻ thường bối rối và không biết cách tự đưa ra quyết định cho bản thân.
Những biểu hiện cho thấy cha mẹ đang áp đặt con cái
Nhiều bậc phụ huynh thường tin rằng, họ đang làm điều tốt nhất cho con cái, nhưng sự yêu thương quá mức và tính kiểm soát có thể vô tình cản trở quá trình trưởng thành của trẻ. Dưới đây là 3 biểu hiện điển hình mà các chuyên gia tâm lý cảnh báo:
1. Quyết định thay khiến con không có cơ hội học tính độc lập
Nhiều phụ huynh cho rằng: “Con còn nhỏ, chưa hiểu gì, chọn chắc chắn sẽ sai”. Thế là từ chuyện nhỏ như hôm nay mặc gì, ăn gì, đến chuyện lớn như học đàn hay học vẽ, chơi với ai, cha mẹ đều sắp đặt sẵn.
Ví dụ:
Con muốn học lớp vẽ, mẹ lại bắt học toán vì “toán mới có ích, vẽ chẳng để làm gì”. Con muốn cuối tuần đi công viên với bạn, bố lại ép đi học thêm vì “chơi làm gì, chơi có ra điểm số không”.
Nhưng khi trẻ không được tự chọn, chúng cũng chẳng học được cách đánh giá và chịu trách nhiệm. Lớn lên, lúc chọn ngành học hay nghề nghiệp, con cái dễ rơi vào cảnh hoang mang: “Con chưa từng chọn, con không biết chọn thế nào”. Độc lập không phải là thứ cha mẹ dạy bằng lời, mà là kỹ năng được rèn trong từng quyết định tự thân.
Ảnh minh họa.
2. Luôn phủ nhận ý kiến khiến con dần tin rằng “mình kém cỏi”
“Suy nghĩ trẻ con thì biết gì”, “Mẹ nói không là không, con hiểu gì”, đó là câu quen thuộc ở những gia đình cha mẹ quá áp đặt.
Chẳng hạn, con muốn bày đồ chơi theo ý mình, mẹ liền mắng: “Bày lộn xộn quá, nghe mẹ chia theo màu đi”. Con nói muốn rửa bát, bố gạt phắt: “Con rửa không sạch, để bố làm”.
Khi ý tưởng cứ liên tục bị bác bỏ, trẻ sẽ ngấm dần tư tưởng “Mình chẳng làm được gì, nói cũng vô ích”. Từ đó, con không dám khoe bức tranh mình vẽ, không dám đề xuất trò chơi mới, sợ bị chê bai. Niềm tin vào bản thân ngày một suy giảm. Trong khi, sự tự tin chỉ có thể lớn lên khi ý tưởng được lắng nghe, nỗ lực được khích lệ, chứ không thể hình thành từ những lời chối bỏ “con không làm được đâu”.
3. Sợ con sai lầm sẽ tước mất cơ hội “thử và sửa”
Nhiều cha mẹ lo con vấp ngã nên luôn muốn “dọn đường cho con đi thẳng”. Con muốn tự soạn cặp, mẹ thấy lâu liền giành lấy: “Để mẹ, con làm sẽ quên đồ”. Con muốn tự buộc dây giày, bố sợ muộn học nên vội cúi xuống làm hộ.
Nhưng khi không được phép sai, trẻ cũng không biết cách sửa sai. Chưa từng tự soạn cặp, quên vở liền khóc: “Tại mẹ chưa bỏ vào”. Chưa từng buộc dây giày, khi bị tuột trẻ chỉ biết đứng chờ.
Trẻ không trải qua quá trình “làm sai – sửa sai – rút kinh nghiệm”, nên càng ngày càng sợ hãi khi phải đối mặt với điều mới. Thay vì nghĩ “Để con thử xem sao”, trẻ sẽ mặc định “Con làm chắc chắn không được”.
Thực tế, sự tự tin và độc lập chỉ có thể hình thành trong quá trình thử nghiệm và chấp nhận sai lầm, chứ không phải trong chiếc “lồng kính hoàn hảo” mà cha mẹ dựng lên.
Cha mẹ nên làm như thế nào để giúp con tự tin?
Nhiều cha mẹ lo lắng, nếu mình không quyết định thay, con sẽ làm sai. Nhưng sự thật là, để con học độc lập và tự tin, cha mẹ chỉ cần biết lùi một bước, cho con quyền được chọn, được thử, được sai.
1. Cho con quyền quyết định từ những việc nhỏ
Không nhất thiết phải bắt đầu bằng những việc lớn. Hãy để trẻ chọn từ việc nhỏ hằng ngày như buổi sáng hỏi con “Hôm nay con muốn mặc áo khoác xanh hay xám?”, buổi tối hỏi “Con thích đọc truyện hay chơi xếp hình?”.
Khi con đã chọn, cha mẹ hãy tôn trọng lựa chọn ấy, đừng vội phủ nhận. Ví dụ, nếu con chọn áo xám, thay vì chê “xám xấu, mặc xanh đi”, hãy khen: “Áo xám rất hợp với con, con chọn giỏi lắm”.
Dần dần, trẻ sẽ hiểu: “Mình có thể tự đưa ra quyết định, và lựa chọn của mình được công nhận”. Khi gặp việc lớn hơn, trẻ sẽ mạnh dạn tự quyết.
2. Khi con muốn thử, đừng nói “Con không làm được”
Nếu con muốn rửa bát, thay vì chê “Con rửa không sạch”, hãy khích lệ: “Được thôi, mẹ chỉ con cách dùng nước rửa chén nhé. Con thử làm, không sạch thì chúng ta rửa thêm lần nữa”. Nếu con muốn học đi xe đạp, thay vì dọa “Con ngã đấy”, hãy động viên: “Mẹ ở sau đỡ cho con, cứ yên tâm mà tập. Ngã cũng không sao, mẹ sẽ giúp con đứng lên”.
Trẻ sẽ cảm nhận được: “Dù mình có làm sai, vẫn có cha mẹ đồng hành”. Nhờ vậy, con dám thử thách bản thân, sai thì tìm cách sửa, thay vì nghĩ “Mình chẳng làm được”.
3. Khi con mắc lỗi, đừng mắng “Sao con ngốc thế”
Ví dụ, con làm đổ sữa, đừng mắng “Vụng quá, cầm cũng không xong”. Thay vào đó, hãy bình tĩnh: “Không sao, mình cùng lau nhé. Lần sau con cầm chắc tay hơn một chút là được. Con muốn thử lại không?”
Nếu tranh con vẽ “không giống ai”, cha mẹ đừng chê “Xấu quá, đây là cái gì?”. Cha mẹ hãy tò mò và khích lệ: “Con vẽ mặt trời nhiều màu thật đặc biệt, kể cho mẹ nghe vì sao con lại chọn màu này nhé?”.
Khi được như vậy, trẻ sẽ hiểu: “Làm sai không đáng sợ, quan trọng là biết sửa”. Đồng thời, con cũng thấy: “Ý tưởng của mình được tôn trọng”. Từ đó, trẻ sẽ dám bày tỏ, dám thử nghiệm, và sự tự tin lớn dần theo từng trải nghiệm.
