Trong đời sống hiện đại, việc giữ gìn vệ sinh cá nhân và tạo dựng không gian sống ngăn nắp, sáng sủa là thói quen tốt, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, theo các nhà tâm lý học, một số người lại theo đuổi “sự sạch sẽ” một cách thái quá, đến mức biến nó thành nỗi ám ảnh và áp đặt lên cả những người xung quanh. Đây không chỉ là vấn đề về thói quen mà còn có thể là dấu hiệu của sự bất ổn trong tâm lý, khiến cho mối quan hệ gia đình và xã hội trở nên căng thẳng.
Một ví dụ điển hình từng được chia sẻ trên mạng xã hội cho thấy sự cực đoan này: vợ của một người đàn ông luôn thức dậy từ 5h30 sáng để bắt đầu giặt giũ, phơi phóng, gấp quần áo, lau chùi toàn bộ căn nhà. Mặc dù thường xuyên than vãn về sự mệt mỏi và cho rằng mình hy sinh cho gia đình, nhưng hành vi dọn dẹp quá mức khiến chồng con bà rơi vào trạng thái áp lực, sống trong ngôi nhà “sạch đến mức không dám bước chân”. Các chuyên gia nhận định, những người như vậy thường xem người thân là “túi máu” tâm lý, liên tục hút cạn năng lượng tinh thần từ họ.
Những người cầu toàn quá mức khiến mọi người xung quanh mệt mỏi
Một khía cạnh khác của hiện tượng này là nhu cầu tìm kiếm “tính hợp pháp về mặt đạo đức”. Tương tự như cách một số nhóm cực đoan – từ những người bảo vệ môi trường, tín đồ tôn giáo đến những người mắc chứng ám ảnh cưỡng chế tìm cách nâng mình lên bằng cách hạ thấp người khác, những người “sợ bẩn” thường cho rằng sự sạch sẽ quá mức của họ chứng minh giá trị đạo đức và sự ưu việt cá nhân. Câu chuyện “tôi giữ nhà cửa gọn gàng, ăn mặc chỉnh tề, vậy tôi tốt hơn những người xuề xòa” trở thành cái cớ để họ chỉ trích và áp đặt lên người xung quanh.
Tâm lý học gọi đây là biểu hiện của tính cách cầu toàn. Họ luôn đặt ra tiêu chuẩn cao đến mức phi thực tế, theo đuổi sự hoàn hảo trong từng chi tiết, từ một ga trải giường không được xù lông đến căn nhà không có lấy một hạt bụi. Nhưng sự hoàn hảo tuyệt đối là không thể đạt tới, khiến họ rơi vào vòng luẩn quẩn: càng làm nhiều lại càng cảm thấy không đủ, càng cầu toàn lại càng thất vọng. Mong muốn kiểm soát thái quá này không chỉ áp đặt lên bản thân mà còn lên cả chồng, con hoặc người thân, biến cuộc sống gia đình thành áp lực liên tục.
Cách những người ưa sạch sẽ bù đắp nỗi bất an
Các chuyên gia cũng chỉ ra rằng hành vi “quá sạch sẽ” đôi khi là cơ chế phòng vệ tâm lý gọi là sự dịch chuyển. Khi con người gặp áp lực lớn, thay vì giải quyết vấn đề thực sự như khó khăn trong công việc, xung đột tình cảm hay những bế tắc cá nhân, khiến họ chuyển hướng sang những hành vi dễ kiểm soát hơn như dọn dẹp, sắp xếp lại đồ đạc.
Việc lau chùi hay giặt giũ liên tục đem lại cảm giác tạm thời kiểm soát được cuộc sống, giúp họ bù đắp sự bất an trong tâm trí. Tuy nhiên, nếu lặp lại quá mức, hành vi này có thể trở thành một dạng rối loạn ám ảnh cưỡng chế, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quan hệ xã hội và tinh thần của những người xung quanh.
Các nhà tâm lý học khuyến cáo, không có gì sai khi một người thích sạch sẽ hay cầu toàn. Nhưng vấn đề nảy sinh khi sự khác biệt đó được dùng để áp đặt, chỉ trích hoặc kiểm soát người khác. Nếu phải sống hoặc làm việc chung với những cá nhân mang đặc điểm này, mỗi người cần tỉnh táo để không bị cuốn vào vòng xoáy căng thẳng tâm lý mà họ tạo ra. Việc duy trì ranh giới, hạn chế tiếp xúc hoặc tìm đến sự tư vấn tâm lý chuyên nghiệp là giải pháp cần thiết để bảo vệ sự cân bằng tinh thần.
Bài học rút ra là: sự gọn gàng và sạch sẽ mang lại lợi ích, nhưng khi biến thành nỗi ám ảnh, nó không còn là đức tính tích cực nữa. Thay vì để những tiêu chuẩn phi thực tế chi phối, con người cần học cách chấp nhận sự không hoàn hảo vốn có của đời sống. Bởi lẽ, giá trị của một cá nhân không nằm ở việc sàn nhà có sáng bóng hay áo quần có phẳng phiu, mà ở khả năng cân bằng, yêu thương và tôn trọng chính mình cũng như những người xung quanh.
