"Khi niềm tin trở thành hàng hóa thì luật phải can thiệp"
Thảo luận về dự án Luật Thương mại điện tử chiều 13/11, đại biểu Huỳnh Thị Phúc (TPHCM) cảnh báo mạnh mẽ về tình trạng “thao túng niềm tin” của người tiêu dùng thông qua mạng xã hội và các nền tảng số.
Theo bà, mạng xã hội ngày nay không chỉ là nơi giải trí mà đã trở thành “chợ thương mại điện tử trá hình”, nơi việc mua bán và quảng cáo diễn ra công khai nhưng khó kiểm soát.
“Giữa những điệu nhảy, nụ cười và ánh đèn livestream, người ta bán hàng mà không nói là bán hàng; quảng cáo nhưng không thừa nhận đó là quảng cáo”, bà Phúc mô tả.
Chỉ một lọ mỹ phẩm hay chiếc váy, kèm vài câu nói vu vơ, có thể thu hút hàng nghìn lượt thích, bình luận, chia sẻ và dẫn đến hành vi mua hàng. Đằng sau những video tưởng như vô hại ấy, theo đại biểu, là một hệ thống thương mại chưa được kiểm soát, không được chứng nhận và chưa ai chịu trách nhiệm.
Điều đáng lo ngại là nhiều hành vi dạng này không thuộc bốn nhóm bị cấm trong dự thảo luật (lừa đảo, hàng giả, ép buộc người dùng, thao túng thuật toán). “Họ không trực tiếp lừa đảo hay bán hàng giả, mà lợi dụng sức ảnh hưởng, danh tiếng hoặc dùng hình ảnh phản cảm để bán hàng, kiếm tiền từ lượt xem”, bà nói.
Đại biểu Huỳnh Thị Phúc, đoàn TPHCM (Ảnh: Media QH).
Đại biểu cho rằng người dùng ngày nay “tin vào con người hơn sản phẩm, tin vào thần thái hơn nhãn mác, tin vào KOL, KOC, Tiktoker hơn là tem kiểm định”.
“Khi niềm tin trở thành hàng hóa, đó không còn là vấn đề văn hóa mà là vấn đề thương mại, và pháp luật buộc phải vào cuộc”, bà nhấn mạnh.
Từ thực tế đó, bà đề nghị bổ sung Khoản 5 vào Điều 6 của dự thảo luật, cấm lợi dụng hình ảnh, danh tiếng, uy tín hoặc sử dụng hình ảnh phản cảm để quảng bá, cung cấp dịch vụ, lan truyền nội dung thương mại điện tử trá hình.
Theo bà, quy định này sẽ là cơ sở pháp lý quan trọng để xử lý tình trạng “bán hàng nhưng không nói là bán hàng”, đồng thời ngăn chặn xu hướng biến hoạt động thương mại thành trò giải trí “câu view” gây ảnh hưởng tiêu cực đến văn hóa và đạo đức xã hội.
Bà cũng kiến nghị tăng trách nhiệm của các nền tảng như TikTok, Facebook, YouTube, không để thuật toán ưu tiên các video phản cảm chỉ vì tạo nhiều tương tác, vì điều này “có thể là cánh cửa đẩy sản phẩm kém chất lượng ra thị trường”.
2,5 triệu livestream mỗi tháng: Cần quản lý đúng cách
Trong phiên thảo luận về dự án Luật Thương mại điện tử, đại biểu Trần Quốc Tuấn (đoàn Vĩnh Long) nhấn mạnh rằng thương mại điện tử đã trở thành một phần năng động của nền kinh tế Việt Nam.
Ông dẫn báo cáo công bố tháng 4/2025 cho thấy, mỗi tháng có khoảng 2,5 triệu phiên livestream bán hàng, trải rộng từ các sàn thương mại điện tử lớn đến những hộ nông dân tự bán nông sản.
“Quy mô này cho thấy thương mại điện tử đã trở thành mạch máu của kinh tế số, tạo sinh kế cho hàng trăm nghìn người. Do đó, việc Quốc hội hoàn thiện khung pháp lý là quyết định kịp thời và cần thiết để bảo đảm thị trường số phát triển minh bạch, bền vững”, ông nói.
Đại biểu Trần Quốc Tuấn, đoàn Vĩnh Long (Ảnh: Media QH).
Đại biểu Tuấn đặc biệt lưu ý đến Khoản 3, Điều 20 của dự thảo luật, trong đó quy định người bán trên nền tảng trung gian không bắt buộc cung cấp thông tin đặc thù trên nhãn hàng hóa như ngày sản xuất, hạn sử dụng, số lô, số khung, số máy.
Theo ông, đây là “kẽ hở lớn”, bởi những thông tin này có ý nghĩa quyết định trong việc phân biệt hàng thật - hàng giả và đánh giá độ an toàn sản phẩm.
“Thực tế thời gian qua, nhiều vụ việc liên quan đến mỹ phẩm nhập lậu, thực phẩm chức năng hết hạn hoặc hàng kém chất lượng được rao bán như mới đã cho thấy rủi ro mà người tiêu dùng phải đối mặt”, ông nói.
Đại biểu đề nghị loại bỏ hoàn toàn quy định cho phép không cung cấp các thông tin này, coi đó là điều kiện tiên quyết để củng cố niềm tin xã hội đối với giao dịch trực tuyến.
Song song với yêu cầu minh bạch thông tin, đại biểu Tuấn cho rằng cơ chế giải quyết tranh chấp hiện nay chưa đáp ứng thực tiễn.
“Người mua hàng online, nhất là với các giao dịch nhỏ, gần như không có nơi bảo vệ quyền lợi khi sàn thương mại điện tử chậm trễ hoặc từ chối xử lý”, ông nêu.
Ông kiến nghị thành lập Trung tâm Giải quyết tranh chấp thương mại điện tử trực tuyến quốc gia, hoạt động dưới sự giám sát của Bộ Công Thương và Bộ Tư pháp. Mô hình này, theo ông, đã chứng minh hiệu quả tại EU, Singapore và Hàn Quốc, giúp rút ngắn thời gian xử lý tranh chấp chỉ còn 7-10 ngày.
