Loài cây gỗ quý hiếm đó chính là Bách vàng Việt Nam (danh pháp khoa học: Xanthocyparis vietnamensis).
"Viên ngọc quý" của thiên nhiên Việt Nam
Với số lượng chỉ khoảng 1.000 cá thể tại Việt Nam và một cây duy nhất được tìm thấy ở Trung Quốc, bách vàng Việt Nam, hay còn gọi là hoàng đàn vàng Việt Nam, đang đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng nghiêm trọng.
Loài cây quý hiếm này không chỉ là "báu vật" sinh học mà còn mang ý nghĩa biểu tượng cho vẻ đẹp độc nhất vô nhị của dãy núi Đông Nam Á.
Hình ảnh lá cây Bách vàng Việt Nam. Nguồn: The Gymnosperm Database/C.J. Earle
Bách vàng Việt Nam lần đầu tiên được phát hiện vào năm 1999 tại dãy núi Bát Đại Sơn, huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang. Đây là một phát hiện chấn động giới khoa học khi loài cây này được xác nhận thuộc họ Hoàng đàn/Bách (Cupressaceae), với đặc điểm sinh học độc đáo và khả năng sinh trưởng trong điều kiện khắc nghiệt.
Tại Việt Nam, ngoài Hà Giang, bách vàng còn xuất hiện ở các tỉnh Cao Bằng và Tuyên Quang.
Ở Trung Quốc, chỉ một cá thể duy nhất được tìm thấy tại Khu Bảo tồn thiên nhiên Mulun, Quảng Tây vào năm 2012. Phạm vi phân bố thực sự của loài này ở Trung Quốc hiện vẫn chưa được biết. Điều này càng khẳng định giá trị hiếm có của loài cây này trên bản đồ sinh học thế giới.
Bách vàng Việt Nam - Người hùng thầm lặng chống biến đổi khí hậu
Bách vàng Việt Nam là cây gỗ cao từ 10-15 mét, với thân thẳng, vỏ màu nâu đỏ hoặc nâu xám. Gỗ của cây có thớ mịn, đặc biệt cứng chắc, mang sắc nâu vàng rực rỡ cùng hương thơm nồng nàn. Những đặc tính độc đáo này đã khiến bách vàng trở thành loại gỗ quý hiếm, được ví như "vàng ròng của rừng xanh".
Ảnh: D. White/Threatenedconifers (UK)
Không dừng lại ở giá trị kinh tế, bách vàng còn có ý nghĩa sinh thái to lớn. Đây thực sự là một "người hùng thầm lặng" trong việc bảo vệ sự cân bằng sinh thái và chống biến đổi khí hậu:
1. Hấp thụ CO2 và cải thiện chất lượng không khí: Giống như các loài cây khác, Xanthocyparis vietnamensis hấp thụ khí CO2 trong quá trình quang hợp, góp phần giảm lượng khí nhà kính trong không khí.
2. Bảo vệ đất và ngăn xói mòn: Loài cây này thường mọc trên các vùng núi đá vôi hiểm trở, giúp giữ đất và ngăn chặn xói mòn, đặc biệt trong các khu vực dễ bị tổn thương bởi biến đổi khí hậu.
3. Duy trì đa dạng sinh học: Là một loài cây quý hiếm, bách vàng Việt Nam cung cấp môi trường sống cho nhiều loài động thực vật khác thông qua quá trình cộng sinh, góp phần duy trì hệ sinh thái tự nhiên.
4. Thích nghi với biến đổi khí hậu: Loài cây này có khả năng sinh trưởng ở các điều kiện khắc nghiệt, như trên núi đá vôi ở độ cao từ 1.000-1.600m. Điều này giúp nó trở thành một biểu tượng cho sự bền bỉ và khả năng thích nghi trong bối cảnh khí hậu thay đổi.
Đáng tiếc thay, bách vàng Việt Nam đang trên bờ vực tuyệt chủng. Nguyên nhân chủ yếu đến từ tình trạng khai thác gỗ trái phép, bởi giá trị thương mại của gỗ bách vàng không ngừng tăng cao. Ngoài ra, các hoạt động phá rừng, mở rộng nông nghiệp và phát triển hạ tầng cũng làm thu hẹp môi trường sống của loài cây này.
Theo Sách Đỏ của Liên minh quốc tế Bảo tồn thiên nhiên (IUCN), bách vàng Việt Nam được xếp vào nhóm Bị đe dọa tuyệt chủng (EN - Endangered).
Ở Việt Nam, loài cây này nằm trong Danh mục thực vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IA, với các biện pháp bảo vệ nghiêm ngặt nhằm ngăn chặn nguy cơ biến mất hoàn toàn.
Vì loài cây này không chỉ là biểu tượng của sự đa dạng sinh học mà còn là một phần quan trọng trong chiến lược bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu tại Việt Nam nên nhiều chương trình bảo tồn bách vàng Việt Nam đã được triển khai.
Các nhà khoa học đã khảo sát và xác định vùng phân bố để thực hiện các biện pháp bảo vệ nghiêm ngặt. Một số khu vực có loài cây này đã được đưa vào danh sách rừng đặc dụng, nơi mọi hoạt động khai thác đều bị cấm hoàn toàn.
Ngoài ra, các chương trình nhân giống và trồng thử nghiệm cũng đang được thực hiện để khôi phục quần thể tự nhiên. Kỹ thuật nhân giống bằng hạt và giâm cành hứa hẹn mang lại hy vọng cho tương lai của loài cây quý hiếm này.
