Các chuyên gia trao đổi tại phiên thảo luận (Ảnh: BTC).
Nhiệt độ toàn cầu đang vượt qua các ngưỡng cảnh báo, buộc giới khoa học phải tìm kiếm lời giải cấp bách.
Khoa học và công nghệ đang mở ra hướng đi mới - từ vật liệu xanh, năng lượng sạch, kinh tế tuần hoàn đến lưu trữ carbon và phục hồi hệ sinh thái - nhằm kiến tạo mô hình phát triển hài hòa giữa tăng trưởng và bảo tồn.
Nhằm thúc đẩy đối thoại, chia sẻ tri thức và hợp tác quốc tế, Quỹ VinFuture tổ chức Tọa đàm “Khoa học và Đổi mới sáng tạo vì Tương lai Bền vững”.
CO2 vượt 424 ppm, thế giới bước vào vùng rủi ro cao
Tọa đàm “Khoa học và Đổi mới sáng tạo vì Tương lai Bền vững” tổ chức chiều 4/12 tại Hà Nội (Ảnh: Minh Nhật).
Trái đất đang bước vào thời kỳ biến đổi chưa từng có, khi năm 2024 được ghi nhận là năm nóng nhất trong lịch sử quan trắc khí hậu, cùng nồng độ CO₂ trong khí quyển vượt 424 phần triệu, mức cao nhất trong hàng triệu năm.
Băng tan ở hai cực, cháy rừng lan rộng và nguồn nước ngọt suy giảm nhanh chóng, cho thấy biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường là thách thức sinh tồn của nhân loại.
Báo cáo của Liên Hợp Quốc tại COP28 cảnh báo: Thế giới đang trượt xa khỏi mục tiêu giữ mức tăng nhiệt độ dưới 1,5°C so với thời kỳ tiền công nghiệp.
Các chuyên gia tham dự tọa đàm chung nhận định, chỉ những đổi mới công nghệ đột phá cùng hành động tập thể mạnh mẽ mới có thể đưa chúng ta trở lại quỹ đạo phát triển an toàn.
Giáo sư Nguyễn Thục Quyên - Đại học California, Santa Barbara (Hoa Kỳ), Chủ tịch Hội đồng Sơ khảo VinFuture, nhận định: “Biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường là thách thức sinh tồn. Chỉ những đổi mới công nghệ đột phá cùng hành động tập thể mạnh mẽ mới có thể kiến tạo mô hình phát triển hài hòa giữa tăng trưởng và bảo tồn”.
Ba trụ cột giải pháp được các diễn giả đưa ra gồm: năng lượng sạch, khử carbon và thúc đẩy công bằng khí hậu.
Công nghệ năng lượng sạch: “Chìa khóa của thế kỷ 21”
Giáo sư Martin Andrew Green - Đại học New South Wales (Úc), thành viên Hội đồng Giải thưởng VinFuture tái khẳng định vai trò trung tâm của công nghệ quang điện trong quá trình chuyển đổi năng lượng.
Giáo sư Martin Andrew Green - Đại học New South Wales (Úc), thành viên Hội đồng Giải thưởng VinFuture (Ảnh: BTC).
Ông là “cha đẻ” của hai công nghệ pin mặt trời PERC và TOPCon, hiện chiếm hơn 90% tổng sản lượng mô-đun năng lượng mặt trời silicon toàn cầu. Ông cũng là chủ nhân Giải Chính VinFuture 2023.
Nhóm nghiên cứu của GS Martin Andrew Green giữ kỷ lục hiệu suất pin mặt trời silicon trong suốt ba thập kỷ. Ông cho rằng việc tiếp tục tối ưu hiệu suất và giảm chi phí sẽ là yếu tố quyết định để năng lượng sạch trở thành trụ cột của hệ thống điện toàn cầu.
Một hướng tiếp cận mang tính cách mạng khác là nhiên liệu không phát thải. Giáo sư Aldo Steinfeld (ETH Zurich, Thụy Sĩ) giới thiệu công nghệ sản xuất nhiên liệu mặt trời (synthetic fuels), chuyển đổi nhiệt năng mặt trời thành nhiên liệu lỏng hoặc khí, đồng thời thu giữ và tái sử dụng CO2.
Các công trình của ông đã dẫn tới sự ra đời của hai công ty spin-off tiêu biểu:
Climeworks – Thu giữ CO2 trực tiếp từ không khí.
Synhelion – Sản xuất nhiên liệu từ năng lượng mặt trời.
Những tiến bộ này mở ra hướng đi mới cho việc khử carbon trong giao thông và các ngành công nghiệp nặng.
Khoa học dữ liệu, mô hình khí hậu và công bằng năng lượng
Tiến sĩ Filippo Giorgi - Trung tâm Vật lý lý thuyết quốc tế Abdus Salam (Ý), thành viên Hội đồng Sơ khảo Giải thưởng VinFuture, nhấn mạnh vai trò của mô hình khí hậu khu vực tiên tiến.
Tiến sĩ Filippo Giorgi - Trung tâm Vật lý lý thuyết quốc tế Abdus Salam (Ý), thành viên Hội đồng Sơ khảo Giải thưởng VinFuture, nhấn mạnh vai trò của mô hình khí hậu khu vực tiên tiến (Ảnh: Minh Nhật).
Theo ông, khoa học dữ liệu cho phép mô phỏng các hiện tượng cực đoan với độ chính xác cao hơn, giúp quốc gia và địa phương lập kế hoạch thích ứng một cách hiệu quả và chủ động.
Ở góc nhìn khác, Giáo sư Daniel Kammen - Đại học Johns Hopkins (Hoa Kỳ), thành viên Hội đồng Giải thưởng VinFuture kêu gọi thúc đẩy công bằng khí hậu.
Ông cho rằng các dự án khử carbon và điện hóa hệ thống điện, đặc biệt tại những quốc gia đang phát triển, cần được ưu tiên để đảm bảo mọi cộng đồng đều tiếp cận nguồn năng lượng bền vững.
GS Daniel Kammen nêu dẫn chứng, trợ giá nhiên liệu hóa thạch năm 2025 cao gấp 5 lần đầu tư vào năng lượng sạch toàn cầu, một rào cản lớn cho quá trình chuyển đổi năng lượng.
"Có sự chênh lệch to lớn và rõ rệt về trách nhiệm trong khủng hoảng khí hậu giữa các nhóm thu nhập khác nhau trên toàn cầu:
Giáo sư Daniel Kammen - Đại học Johns Hopkins (Hoa Kỳ), Thành viên Hội đồng Giải thưởng VinFuture (Ảnh: Minh Nhật).
Trong giai đoạn từ năm 1990 đến 2015: Một nửa dân số thế giới (người nghèo) đóng góp rất ít vào lượng khí thải gây ra sự nóng lên toàn cầu (khoảng 7%), trong khi nhóm giàu nhất chiếm thiểu số (khoảng 1%), lại đóng góp 15%.
Mặc dù có nhiều cuộc đàm phán quốc tế kéo dài, tiến độ chung trong việc kiềm chế khủng hoảng khí hậu vẫn được mô tả là âm", GS Daniel Kammen nói.
Từ thực tiễn công nghiệp, Tiến sĩ Jayshree Seth, Tập đoàn 3M (Hoa Kỳ), thành viên Hội đồng Sơ khảo Giải thưởng VinFuture cho rằng, đổi mới sáng tạo là nền tảng của phát triển bền vững.
Bà nhấn mạnh doanh nghiệp phải chuyển mạnh sang mô hình kinh tế tuần hoàn nếu muốn giải quyết ô nhiễm môi trường và giảm phát thải thực chất.
Theo TS Jayshree Seth, đổi mới sáng tạo là điều bắt buộc phải làm. Những chiếc điện thoại thông minh bây giờ không phải là mới nhất bởi đổi mới sáng tạo và công nghệ là liên tục và không có điểm dừng, không thể nhìn thấy điểm cuối.
