Các gã khổng lồ dược phẩm phương Tây đang ký kết những thỏa thuận trị giá hàng tỷ đô la với các công ty công nghệ sinh học Trung Quốc có ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI). Điều này cho thấy niềm tin ngày càng tăng vào khả năng của Trung Quốc trong việc phát triển các loại thuốc đột phá một cách nhanh hơn và với chi phí thấp hơn, theo Rest of World.
Đồ hoạ: Rest of World.
Đơn cử như vào tháng 6, hãng dược phẩm AstraZeneca của Anh đã đồng ý chi hơn 5 tỷ USD cho Tập đoàn Dược phẩm CSPC để được quyền truy cập vào nền tảng AI và danh mục các loại thuốc điều trị ung thư đang trong giai đoạn tiền lâm sàng của họ.
Đây là một trong những thương vụ công nghệ sinh học AI lớn nhất từ trước đến nay. CSPC, một công ty niêm yết tại Hong Kong từ năm 1994, trước đây chủ yếu kiếm doanh thu từ các loại thuốc phổ thông như vitamin C và kháng sinh. Giờ đây, công ty xem các liệu pháp đột phá là mảng kinh doanh cốt lõi, với doanh thu hơn 31 tỷ USD trong năm qua và hơn 20.000 nhân viên.
Vài ngày sau, Pfizer cũng mở rộng hợp tác với XtalPi, một công ty công nghệ sinh học niêm yết tại Hong Kong có trụ sở chính ở Trung Quốc đại lục. Hai công ty sẽ cùng nhau phát triển một nền tảng khám phá thuốc dựa trên vật lý lượng tử và được vận hành bởi AI.
Thỏa thuận này diễn ra sau khi XtalPi ký hợp đồng 250 triệu USD với Eli Lilly vào năm 2023, và một quan hệ đối tác mới với hãng dược DoveTree có giá trị tiềm năng lên đến hơn 10 tỷ USD.
- TIN LIÊN QUAN
-
Ngành công nghiệp dược phẩm sẽ là mục tiêu thuế quan tiếp theo? 05/04/2025 - 11:00
Những thương vụ này phản ánh sự chuyển mình của Trung Quốc từ một nhà sản xuất thuốc generic (thuốc gốc) thành một trung tâm sáng tạo thuốc mới.
Từ năm 2018, các công ty khởi nghiệp và các tập đoàn dược phẩm lâu đời của nước này đã đẩy mạnh đầu tư vào nghiên cứu tiên tiến, tạo ra một làn sóng cấp phép toàn cầu.
Chỉ trong quý đầu tiên của năm 2025, các công ty Trung Quốc đã chiếm 32% tổng giá trị các thương vụ cấp phép công nghệ sinh học toàn cầu, tăng mạnh so với mức 21% của cả năm 2023 và 2024, theo báo cáo tháng 7 của công ty đầu tư Jefferies (New York).
Nghiên cứu AI chính là tâm điểm của nhiều thương vụ. Vào tháng 4, gã khổng lồ dược phẩm Pháp Sanofi đã công bố thỏa thuận 1,7 tỷ USD với Earendil Labs – một công ty con tại Mỹ của Helixon, một công ty công nghệ sinh học AI ở Bắc Kinh.
Thỏa thuận này nhằm cấp phép cho hai ứng cử viên kháng thể tiềm năng để điều trị các bệnh tự miễn và bệnh viêm ruột, vốn được phát hiện bởi nền tảng AI độc quyền của Helixon.
"Là thị trường dược phẩm lớn thứ hai thế giới, Trung Quốc tiếp tục là một phần quan trọng trong bức tranh khoa học đời sống toàn cầu," một phát ngôn viên của Sanofi chia sẻ với Rest of World, và nhấn mạnh rằng "lĩnh vực công nghệ và công nghệ sinh học năng động" của nước này chính là động lực cho những đổi mới mang lại lợi ích cho bệnh nhân trên toàn thế giới.
Một phát ngôn viên của Pfizer đã nhắc lại lời của CEO Albert Bourla tại một sự kiện ngành vào tháng 6, rằng quá trình thẩm định của công ty – bao gồm cả các chuyến thăm tới phòng thí nghiệm Trung Quốc – đã giúp ông "hoàn toàn yên tâm" về chất lượng dữ liệu của Trung Quốc. AstraZeneca, CSPC, XtalPi và Earendil Labs đã không trả lời yêu cầu bình luận, trong khi Eli Lilly từ chối bình luận.
Logo của hãng dược phẩm Pháp. (Ảnh:Rest of World).
Sự tín nhiệm từ các hãng dược phương Tây cho thấy các công ty công nghệ sinh học Trung Quốc đã “tái định vị thành công để cung cấp các ứng cử viên thuốc sáng tạo cho thị trường toàn cầu,” theo bà Fangning Zhang, một đối tác tại McKinsey & Company ở Thượng Hải, chuyên về lĩnh vực dược phẩm và công nghệ y tế.
Bà cho biết, Trung Quốc hiện chiếm gần 30% tài sản trong chuỗi giá trị đổi mới toàn cầu – tăng từ mức chỉ 10% vào năm 2019 – và đang dẫn đầu trong việc phát triển thuốc giai đoạn đầu ở nhiều lĩnh vực điều trị.
“Trung Quốc [có thể] dẫn đầu thế hệ tiếp theo của ngành khám phá thuốc ứng dụng AI,” bà Zhang nói với Rest of World, đề cập đến sự kết hợp giữa các đột phá phần mềm và phần cứng trong toàn bộ quy trình R&D – từ xác định mục tiêu thuốc đến sàng lọc ứng viên và xác thực dữ liệu. Bà ước tính AI có thể mang lại giá trị từ 15 đến 28 tỷ USD mỗi năm cho ngành khám phá thuốc toàn cầu.
Cho đến gần đây, các nhà sản xuất thuốc Trung Quốc chỉ được biết đến với việc sản xuất các loại thuốc truyền thống giá rẻ. Ngược lại, các loại thuốc đột phá hiện nay sử dụng hệ thống sinh học và công nghệ tiên tiến để điều trị bệnh theo những phương pháp hoàn toàn mới.
Mỹ vẫn dẫn đầu về số lượng công ty công nghệ sinh học và nằm trong top 3 thế giới về số lượng bằng sáng chế thuốc, cùng với Pháp và Thụy Sĩ.
Sự thống trị này cũng thể hiện trong lĩnh vực công nghệ sinh học AI. Vốn đầu tư mạo hiểm vào các công ty khám phá thuốc bằng AI tại Mỹ đã tăng gấp ba lần vào năm ngoái, đạt 5,6 tỷ USD, và gần một nửa số dự án thuốc tiền lâm sàng hiện nay đều có sự góp mặt của AI, theo Silicon Valley Bank. Hơn 100 dự án trong số đó đã đi vào thử nghiệm lâm sàng.
Tuy nhiên, các công ty dược phẩm lớn của Mỹ đang đối mặt với áp lực ngày càng lớn trong việc tìm kiếm nguồn doanh thu mới. Họ có thể mất tới 183,5 tỷ USD doanh thu vào năm 2030 do các bằng sáng chế thuốc hết hạn, theo một báo cáo nghiên cứu tháng 7 của Morgan Stanley.
- TIN LIÊN QUAN
-
Không chỉ gây sốc với AI, Trung Quốc còn khiến thế giới ngỡ ngàng với những đột phá về thuốc men
Ngành công nghệ sinh học Trung Quốc lại sở hữu nhiều lợi thế để thu hút các hãng dược phương Tây. Các công ty địa phương được hưởng lợi từ sự hỗ trợ của nhà nước, nguồn nhân tài chi phí thấp hơn, và các quy định ngày càng tinh gọn.
Gần đây, việc khám phá thuốc bằng AI đã được xác định là một ưu tiên trong Kế hoạch 5/2025 của Trung Quốc, thúc đẩy chính quyền các trung tâm dược phẩm như Thượng Hải rót thêm vốn vào các dự án công nghệ sinh học.
"Công nghệ sinh học và AI ở Trung Quốc đang hội tụ," ông Scott Moore, giám đốc các chương trình Trung Quốc tại Đại học Pennsylvania, nhận định. Ông cho rằng, với kho dữ liệu khổng lồ và lượng bệnh nhân dồi dào, Trung Quốc có "lợi thế mang tính cấu trúc" trong lĩnh vực AI y sinh. Hệ thống bảo hiểm y tế quốc gia, bao phủ hơn 600 triệu người, cung cấp một bộ dữ liệu đào tạo khổng lồ cho các mô hình AI.
Nguồn nhân tài chi phí thấp cũng là một điểm hấp dẫn lớn. Trung Quốc có một đội ngũ kỹ sư hóa học và AI hùng hậu. Theo dữ liệu từ Intellectual Medicine Bureau, hơn một nửa số người sáng lập các công ty khởi nghiệp công nghệ sinh học là những học giả ưu tú chuyển từ các phòng thí nghiệm đại học sang khu vực tư nhân.
Nhiều công ty đang sử dụng robot để tăng tốc quá trình phát triển thuốc. Insilico Medicine, do các doanh nhân người Mỹ thành lập năm 2014, đã đặt trụ sở tại Hong Kong vào năm 2019 và nhanh chóng phát triển nhờ nguồn vốn lớn từ các nhà đầu tư Trung Quốc.
Công ty hiện có hoạt động R&D sâu rộng tại Trung Quốc và vận hành một "phòng thí nghiệm robot" ở Tô Châu, chuyên phát triển các loại thuốc chính xác với sự can thiệp tối thiểu của con người. XtalPi cũng là một tên tuổi đi đầu trong tự động hóa, với 40% doanh thu đến từ việc bán các công cụ tự động hóa cho khách hàng trong và ngoài nước.
Sự phát triển của các năng lực AI tại Trung Quốc – bao gồm cả các mô hình mã nguồn mở như DeepSeek – đã tiếp thêm động lực cho ngành khám phá thuốc của nước này. Điều này đang thu hút sự quan tâm của cả các nhà đầu tư nhà nước và tư nhân.
Bên cạnh các hãng dược truyền thống, các gã khổng lồ công nghệ như Tencent, Baidu, Alibaba và ByteDance cũng đang đầu tư vào các công ty khởi nghiệp công nghệ sinh học. Chẳng hạn, Tencent là một trong những nhà đầu tư sớm vào XtalPi, còn ByteDance đã thành lập bộ phận khám phá thuốc công nghệ cao của riêng mình vào năm 2020.
