Nhắc đến Tây Nguyên, không thể không nói đến vùng Cao nguyên Lâm Viên, nơi được UNESCO công nhận là Khu dự trữ sinh quyển thế giới thứ 9 của Việt Nam.
Không chỉ nổi tiếng với hệ sinh thái phong phú, nơi đây còn là “thiên đường” của các loài chim, đặc biệt là những loài đặc hữu hiếm gặp. Trong đó, Khướu đầu đen má xám (Trochalopteron yersini) – loài chim chỉ có ở Việt Nam – được xem như biểu tượng của sự độc đáo và đa dạng sinh học vùng cao nguyên này.
Với diện tích hơn 70.000 ha, phần lớn nằm trong địa phận huyện Lạc Dương (Lâm Đồng), Vườn quốc gia Bidoup – Núi Bà là “ngôi nhà” của hơn 301 loài chim, trong đó có 5 loài đặc hữu của Việt Nam. Ba khu vực quan trọng nhất gồm Cổng Trời, Bidoup và Langbiang, được các nhà “điểu học” xem là điểm đến lý tưởng để quan sát và nghiên cứu các loài chim quý hiếm.
Trong số đó, Khướu đầu đen má xám nổi bật nhờ bộ lông sặc sỡ và tiếng hót trong trẻo. Chim trưởng thành dài khoảng 26 – 28 cm, đầu đen tuyền, hai bên má và quanh mắt có sắc xám bạc, tạo nên vẻ tương phản rõ nét. Ngực và bụng phủ màu nâu đỏ gỉ sắt, vòng cổ và lưng trên ánh nâu đỏ, trong khi cánh mang sắc vàng ôliu pha đen và nâu hạt dẻ. Đuôi chim cũng có viền vàng ôliu mềm mại, tạo cảm giác vừa mạnh mẽ vừa duyên dáng.
Khướu đầu đen má xám.
Khướu đầu đen má xám thuộc họ Khướu (Timaliidae), bộ Sẻ (Passeriformes), lần đầu được hai nhà tự nhiên học Robinson và Kloss mô tả vào năm 1919. Trên thế giới, loài này chỉ có ở Việt Nam, tập trung chủ yếu ở các vùng Đà Lạt, Ma-line, Bidoup – Núi Bà, Chư Yang Sin, Cổng Trời và thượng Đa Nhim. Hiện chúng được bảo vệ nghiêm ngặt trong các khu bảo tồn thiên nhiên và vườn quốc gia nói trên.
Chúng sống thành cặp hoặc nhóm nhỏ, có tính lãnh thổ cao, thường kiếm ăn trên mặt đất, chủ yếu là côn trùng, sâu, giun và hạt cây. Khi có kẻ xâm nhập, chúng cất tiếng kêu cảnh báo chói tai, liên tục vang lên như lời cảnh báo. Tiếng hót của Khướu đầu đen má xám đặc trưng bởi âm huýt sáo cao vút lặp lại đều đặn, đôi khi xen lẫn những tiếng đáp trầm như một bản hòa âm giữa rừng sâu.
Không chỉ đẹp và hót hay, Khướu đầu đen má xám còn mang giá trị khoa học và thẩm mỹ cao, được các nhà nghiên cứu coi là “chứng nhân” phản ánh sức khỏe của hệ sinh thái rừng núi cao. Tuy nhiên, số lượng cá thể của loài đang giảm mạnh. Nguyên nhân đến từ nạn săn bắt chim cảnh, buôn bán trái phép, và sự suy giảm sinh cảnh sống khi rừng bị khai thác, chuyển đổi làm rẫy.
Theo Sách đỏ Việt Nam (2007) và Sách Đỏ Thế giới IUCN (2020), loài này được xếp vào nhóm EN – Nguy cấp (Endangered). Mùa sinh sản của chúng diễn ra từ tháng 3 đến tháng 4, thường làm tổ trong rừng kín thường xanh ở độ cao từ 1.500 – 2.400m. Do tập tính nhút nhát, chúng hiếm khi xuất hiện gần khu vực có con người sinh sống.
Là một trong 18 loài chim đặc hữu của Việt Nam, Khướu đầu đen má xám không chỉ là niềm tự hào của Cao nguyên Lâm Viên mà còn là minh chứng cho giá trị đa dạng sinh học độc đáo của đất nước. Việc bảo vệ loài chim này không chỉ nhằm gìn giữ một biểu tượng thiên nhiên, mà còn là cam kết của Việt Nam trong bảo tồn nguồn gen quý hiếm trước nguy cơ biến mất vĩnh viễn.
*Tài liệu tham khảo: Sách đỏ Việt Nam – Phần Động vật (tr. 294, Sách Đỏ Thế giới IUCN (2020).
