Tại Hội thảo "Bảo vệ an ninh tài chính quốc gia trong kỷ nguyên số" tổ chức mới đây, TS. Lê Xuân Nghĩa, nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Giám sát Tài chính Quốc gia cho rằng, khi bàn về an toàn tài chính và an ninh mạng, cần xác định rõ bối cảnh mà thế giới đang vận hành. Theo ông, thế giới đã chuyển từ "chủ nghĩa tư bản công nghiệp" sang "chủ nghĩa tư bản kỹ thuật số", hay theo cách gọi của một số học giả quốc tế là "chủ nghĩa tư bản giám sát" (hiểu nôm na, chủ nghĩa tư bản công nghiệp tạo giá trị từ nhà máy, máy móc, lao động, còn chủ nghĩa tư bản kỹ thuật số: tạo giá trị từ dữ liệu, thuật toán, nền tảng số và hành vi người dùng).
"Nếu như chủ nghĩa tư bản công nghiệp từng đẩy lùi nền kinh tế nông nghiệp, thì chủ nghĩa tư bản kỹ thuật số lại quay trở lại số hóa toàn bộ tư bản công nghiệp. Đặc trưng nổi bật của mô hình này là tốc độ tích lũy giá trị cực nhanh. Những "ông vua" dầu mỏ, ô tô hay thép trong quá khứ khó có thể so sánh với các tập đoàn công nghệ số hiện nay, khi giá trị vốn hóa của họ có thể đạt tới 4.000–5.000 tỷ đô la", ông nghĩa cho hay.
TS. Lê Xuân Nghĩa nhấn mạng thêm góc nhìn trong lĩnh vực tài chính và các hoạt động giao dịch (Ảnh: Thị trường tài chính tiền tệ)
Không chỉ khác về quy mô tài sản, theo TS. Nghĩa, rủi ro lớn nhất của kỷ nguyên này chính là dữ liệu. Con người ngày càng phơi bày gần như toàn bộ dấu vết hành vi, thói quen, cảm xúc và lựa chọn của mình trên không gian mạng. Những dữ liệu này được các tập đoàn công nghệ số nắm giữ và sử dụng để chi phối hành vi con người ở mức độ sâu rộng chưa từng có. Ông dẫn ví dụ một công ty từng tuyên bố có trong tay từ 4.000 đến 5.000 điểm dữ liệu về một cử tri Mỹ, đủ để dự đoán và tác động đến lựa chọn chính trị của người đó.
Không chỉ trên mạng xã hội, dữ liệu cá nhân còn bị thu thập thông qua các thiết bị thông minh tưởng chừng vô hại,như: tivi thông minh, đồ chơi tương tác với trẻ em... Dù dữ liệu được bán kèm cam kết "không tiết lộ danh tính" nhưng theo TS. Lê Xuân Nghĩa, việc sử dụng dữ liệu này trên thực tế vẫn tiềm ẩn nguy cơ bị lạm dụng, thao túng và gây tổn hại nghiêm trọng đến quyền riêng tư cũng như an ninh xã hội.
Trong lĩnh vực tài chính, rủi ro dữ liệu càng trở nên nhạy cảm hơn. Các hoạt động giao dịch, chuyển tiền, thanh toán số đều tạo ra những dấu vết dữ liệu chi tiết về hành vi tài chính của cá nhân và tổ chức. Khi các dữ liệu này bị rò rỉ hoặc bị khai thác trái phép, hậu quả không chỉ dừng ở mất tiền, mà còn có thể dẫn đến thao túng thị trường, gây bất ổn tài chính và làm xói mòn niềm tin xã hội.
Từ góc nhìn đó, ông nhấn mạnh an ninh mạng và an ninh tài chính cần được đặt trong bối cảnh vĩ mô và dài hạn. Ông cảnh báo, an ninh mạng đang trở thành một trong những nguy cơ lớn nhất của kỷ nguyên số, đến mức có học giả quốc tế đặt câu hỏi: liệu nhân loại còn kịp kiểm soát "chủ nghĩa giám sát hành vi" khi mọi cá nhân đều có nguy cơ bị theo dõi mọi lúc, mọi nơi.
Để ứng phó với thách thức này, TS Nghĩa cho rằng, Việt Nam cần chú ý một số vấn đề chiến lược, như:
Thứ nhất, các kho dữ liệu không thể chỉ được nhìn như hạ tầng kỹ thuật đơn thuần, mà phải được xem là tài sản chiến lược, phải được lưu trữ và xử lý tại những khu vực có điều kiện an ninh đặc biệt, bảo đảm an toàn lâu dài;
Thứ hai, lĩnh vực an ninh mạng và an ninh số cần được hỗ trợ bởi một hệ thống an ninh chuyên nghiệp. Cần có lực lượng chuyên trách đủ năng lực để thu thập, phân tích và trao đổi thông tin tình báo với các đối tác quốc tế, nhằm chủ động phát hiện và ngăn chặn rủi ro từ sớm.
Cuối cùng, Công ước Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng được ký kết tại Hà Nội, không chỉ là cơ hội để Việt Nam tăng cường trao đổi thông tin và hợp tác quốc tế, mà còn mở ra khả năng phát triển các sản phẩm, dịch vụ và phần mềm an toàn mạng, một lĩnh vực được dự báo có tốc độ tăng trưởng rất nhanh trong thời gian tới.
Theo TS. Lê Xuân Nghĩa, nếu được đầu tư đúng hướng, đây có thể trở thành một ngành kinh tế mới, vừa góp phần bảo vệ an ninh quốc gia, vừa tạo ra giá trị gia tăng cho nền kinh tế.
