Kỷ luật là đường biên, không bóp nghẹt sáng tạo
Thông tư 19 của Bộ GD&ĐT vừa ban hành, có hiệu lực từ 31/10/2025, chính thức bỏ hình thức kỷ luật đình chỉ học tập đối với học sinh, dư luận xã hội dấy lên tranh luận: liệu đây là bước tiến nhân văn hay một “khoảng trống” kỷ luật có thể làm lung lay kỷ cương học đường?
Những ngày qua, cùng với sự việc chấn động, học sinh Trường THCS Đại Kim, phường Định Công (Hà Nội) giật tóc, ghìm đầu và quật ngã cô giáo, nhiều người đã bày tỏ lo ngại: thầy cô “mất công cụ cuối cùng” để bảo vệ lớp học; phụ huynh phân vân không biết kỷ luật mới có đủ sức răn đe.
Để làm rõ hơn vấn đề này, Tiến sĩ, Thượng tá Đào Trung Hiếu, chuyên gia tội phạm học, người nhiều năm nghiên cứu về hành vi lệch chuẩn và tâm lý giáo dục học đường đã có những chia sẻ với Tiền Phong.
Thưa ông, Thông tư 19 được ban hành, bỏ hình thức kỷ luật đình chỉ học tập. Theo đó, các hình thức kỷ luật đối với học sinh chỉ còn nhắc nhở, phê bình và viết bản tự kiểm điểm. Ông đánh giá thế nào về bước thay đổi này trong việc kỷ luật học sinh?
TS Đào Trung Hiếu: Về mặt ý tưởng, Thông tư 19 thể hiện một nỗ lực đáng ghi nhận của ngành giáo dục nhằm chuyển từ “loại trừ” sang “phục hồi”, điều mà thế giới đã khuyến khích từ lâu. Tuy nhiên, chúng ta cũng phải thẳng thắn nhìn nhận rằng, Việt Nam hiện có gần 17 triệu học sinh phổ thông và mỗi năm ghi nhận hàng nghìn vụ bạo lực học đường có tính chất phức tạp.
Thượng tá Đào Trung Hiếu, Tiến sĩ Tội phạm học, nguyên Điều tra viên Phòng Cảnh sát hình sự Công an TP Hà Nội.
Ở quy mô toàn cầu, gần một phần ba học sinh 13-15 tuổi từng bị bắt nạt. Nếu bỏ hẳn công cụ đình chỉ mà không thiết kế cơ chế thay thế đủ mạnh, nhà trường sẽ khó bảo vệ quyền được học trong môi trường an toàn của số đông học sinh còn lại. Khi đó, kỷ cương học đường có nguy cơ lung lay, thầy cô lúng túng, còn học sinh ngoan chịu thiệt.
Một số người cho rằng bỏ đình chỉ là nhân văn, bảo đảm quyền học tập cho tất cả học sinh trong trường học?
TS Đào Trung Hiếu: Truyền thống giáo dục Á Đông, trong đó có Việt Nam chúng ta lâu nay luôn đặt “tiên học lễ, hậu học văn” làm gốc. Giá trị “tôn sư trọng đạo” từng là “mạng lưới an toàn” giúp người thầy có thẩm quyền đạo đức, còn học trò hiểu tự do đi kèm trách nhiệm. Nếu giáo dục hiện đại chỉ tiếp thu một số phương pháp của phương Tây mà không giữ nền đạo học của chúng ta, dễ biến tự do thành tự tiện, nhân văn thành nhân nhượng.
Chúng ta cần “Việt hóa” triết lý phục hồi: yêu thương có giới hạn, kỷ luật là “đường biên” giúp nhân cách trưởng thành, không phải “chiếc roi” bóp nghẹt sáng tạo.
Không “đổ hết lên vai” giáo viên
Với những quy định mới vừa được Bộ GD&ĐT ban hành, rõ ràng đang có những luồng ý kiến khác nhau. Theo ông, để giáo dục phẩm chất, đạo đức học sinh, ngành Giáo dục, các nhà trường cần có giải pháp gì?
TS Đào Trung Hiếu: Tôi cho rằng Bộ GD&ĐT nên thiết kế lại công cụ kỷ luật theo hướng “phân tầng vi phạm”. Các hành vi nhẹ xử lý bằng nhắc nhở, phê bình, tự kiểm; các hành vi nghiêm trọng phải có công cụ đình chỉ tạm thời hoặc chuyển cơ sở giáo dục đặc biệt kèm lộ trình phục hồi.
Cùng với đó, cần đầu tư nhân lực tâm lý - công tác xã hội học đường để hỗ trợ ca khó, không “đổ hết lên vai” giáo viên. Phụ huynh và cộng đồng cần được kéo vào đồng quản lý nội quy, tạo sự đồng thuận xã hội. Và đặc biệt, phải đưa đạo đức – lễ nghĩa trở lại mạch chính khóa để trẻ hiểu tự do phải đi cùng trách nhiệm.
Sự việc học sinh lớp 7, Trường THCS Đại Kim (Hà Nội) có hành vi bạo lực với cô giáo chủ nhiệm là rất nghiêm trọng.
Khi đó, chúng ta sẽ có môi trường học đường vừa hiện đại vừa nhân văn, hòa hợp giữa phương pháp phương Tây và nền đạo học phương Đông. Học sinh được yêu thương nhưng biết trách nhiệm, thầy cô được tôn trọng và được bảo vệ, và kỷ cương trở thành “chân trời” nâng bước tự do chứ không phải “nhà tù” bóp nghẹt sáng tạo. Đây mới là con đường dài hạn cho giáo dục Việt Nam trong kỷ nguyên hội nhập.
Quyền học tập không thể đứng ngoài nghĩa vụ. Chúng ta từng có bài học với Thông tư 10/2016: quy định sinh viên “hoạt động mại dâm” đến lần thứ tư mới buộc thôi học. Khi đó, dư luận phản ứng dữ dội vì quy định này vừa phản cảm vừa thiếu răn đe - cho phép một hành vi vi phạm chuẩn mực xã hội tới ba lần mà chưa có hậu quả mạnh. Chính sách đó về thực chất đã bị đào thải.
Điểm chung giữa hai câu chuyện là tư duy “bẻ mềm” kỷ luật mà chưa tạo ra hệ thống phục hồi đủ mạnh. Nếu không cẩn trọng, Thông tư 19 có thể lặp lại vết xe đổ đó là: nhân văn trên giấy nhưng thiếu tính thực thi.
Nhiều năm nghiên cứu về các hành vi lệch chuẩn và tâm lý giáo dục học đường, các quốc gia khác đang áp dụng hình thức kỷ luật học sinh ra sao, thưa ông?
TS Đào Trung Hiếu: Dưới góc độ tội phạm học, răn đe hiệu quả dựa trên ba yếu tố: chắc chắn bị phát hiện, xử lý công bằng và chế tài tương xứng. Với vi phạm nhẹ, lần đầu, biện pháp nhắc nhở, phê bình, tự kiểm điểm có tác dụng. Nhưng với hành vi nghiêm trọng hoặc tái phạm, chỉ chừng ấy là không đủ.
Các quốc gia OECD (Tổ chức hợp tác và Phát triển kinh tế) đi theo hướng thực tế hơn. Họ không coi đình chỉ/đuổi học là “trừng phạt” mà là “biện pháp bảo vệ cuối cùng” với điều kiện rõ ràng.
|
Trẻ vị thành niên dễ thử giới hạn, nên khi không còn “điểm dừng”, tâm lý “nhờn luật” sẽ xuất hiện. Kỷ luật học đường không chỉ bảo vệ thầy cô mà còn bảo vệ chính học sinh ngoan và quyền được học trong môi trường an toàn của các em. |
Tôi ví dụ, Hoa Kỳ vẫn có đình chỉ (suspension) và đuổi học (expulsion) cho hành vi nghiêm trọng, nhưng song song triển khai các chương trình phục hồi, tư vấn tâm lý, hỗ trợ học tập khi bị đình chỉ. Phần Lan rất ít đình chỉ hay đuổi học, nhưng luật vẫn cho phép “detention” sau giờ học hoặc tạm thời cách ly học sinh vi phạm, kèm quy trình lắng nghe ý kiến học sinh và phụ huynh, cùng một hệ thống tâm lý học đường rất mạnh.
Ở Canada, tỉnh bang Ontario có “Safe Schools Act” quy định rõ khi nào bắt buộc đình chỉ hoặc đuổi học, đồng thời cho phép học sinh được tiếp tục học trong môi trường thay thế, có counselling, chương trình phục hồi và kế hoạch quay lại trường. Điểm chung là: mềm phải có cứng song hành, và đầu tư rất mạnh vào nhân lực tâm lý, công tác xã hội học đường.
Cảm ơn ông!
