Từ khu chợ trung tâm phường Bến Thành, chúng tôi men theo đường Hai Bà Trưng, băng qua Cầu Kiệu, rẽ vào đường Phan Đình Phùng để tìm đến ngôi mộ cổ hơn 220 năm tuổi, ẩn mình giữa khu dân cư đông đúc trong một buổi chiều nắng nhẹ đầu tháng 8.2025.
Đi thêm khoảng 1 km, đến ngã 3 đường Cô Giang (phường Cầu Kiệu, TP.HCM), tấm biển nhỏ treo trên cao hiện ra trước mắt, ghi dòng chữ: Đền Phú Trung Bình Giang Quận công Võ Di Nguy.
Toàn cảnh từ khu mộ cổ Võ Di Nguy hơn 220 năm tuổi giữa lòng TP.HCM
ẢNH: HOA AN
Ngôi mộ cổ bề thế
Theo Ban quản lý lăng Võ Di Nguy, lăng được xây dựng từ năm 1801, mang dáng dấp kiến trúc truyền thống dành cho vua chúa và đại công thần triều Nguyễn. Quần thể gồm 2 phần chính: đền thờ phía trước và khu mộ cổ phía sau (tục gọi là đền Phú Trung - PV).
Toàn bộ khu vực có diện tích hơn 122 m2, gồm phần nền phía trên và khu phần mộ trung tâm.
Cả khuôn viên được bao bọc bởi tường đá cao, chia thành 2 lớp không gian rõ rệt. Bên ngoài là lối đi lát gạch đỏ, đan xen chậu hoa và cây cảnh tạo nên sự gần gũi, thư thái. Bên trong là nền mộ hình chữ nhật xây bằng đá vôi vữa, trang nghiêm và bề thế.
Một góc khuôn viên lăng Võ Di Nguy, nơi đặt bức bình phong đá cổ và những chậu cây cảnh buộc dải lụa đỏ theo tín ngưỡng dân gian cầu an
ẢNH: HOA AN
Giữa trung tâm là bức bình phong đá phủ rêu xanh, chạm khắc tinh xảo theo thời gian. 2 bên đặt tượng nghê đá và rái cá đá, hình tượng hiếm thấy trong nghệ thuật lăng tẩm Việt Nam, gợi nhắc đời binh nghiệp gắn liền sông nước của vị võ tướng.
Giữa 2 bờ rào là 4 ngôi phần mộ, chia đều mỗi bên 2 ngôi. Phía bên phải là nơi an táng bà Lê Thị Mười (vợ của ông Võ Di Nguy) và người con thứ năm Võ Di Thiện. Bên trái là phần mộ cổ của cháu dâu là bà Triệu Thị Đào, cùng ngôi mộ vô danh. Gần đó, một giếng nước nhỏ nằm cạnh, như lặng lẽ nối dài câu chuyện đời sống nơi lăng xưa.
Khu phần mộ trung tâm của danh tướng Võ Di Nguy, với bình phong đá phủ rêu và kiến trúc chạm khắc tinh xảo sau hơn 2 thế kỷ tồn tại
ẢNH: HOA AN
Mộ cổ của Võ Di Nguy nằm giữa khu mộ, đắp bằng ô dước, nhô khỏi mặt đất khoảng 0,25 mét, hình chữ nhật. Cách đầu mộ có tấm bình phong bằng ô dước hình chữ nhật khắc 2 bài vị. Bên phải nói về công danh của Võ Di Nguy, bên trái nói về vợ của ông. Tuy nhiên, nhiều chữ đã bị phai mờ theo thời gian.
Phần mộ của vợ Võ Di Nguy và người con thứ 5 là Võ Di Thiện trong cùng khuôn viên
ẢNH: HOA AN
Dưới chân mộ có bệ thờ được kê bởi 4 con kỳ lân ở 4 góc. Trên bàn thờ đặt lư gốm to, thuộc loại cổ, quý hiếm. Dọc bờ tường bao quanh kết nối liền nhau bởi nhiều bức phù điêu mang hình chạm nổi theo các hoa văn như: mẫu đơn, tùng lộc, tứ linh… Đặc biệt 2 bờ tường song song đắp nổi 2 hình rồng vẫn giữ đường nét sắc sảo, thể hiện tay nghề bậc thầy của nghệ nhân xưa.
Tượng nghê đá và rái cá đá là hình tượng hiếm trong lăng mộ Việt, gợi nhắc đời thủy quân của danh tướng
ẢNH: HOA AN
Phía trước là ngôi đền mái ngói đỏ, trên nóc có hình "lưỡng long chầu nguyệt" với kiến trúc là ngôi nhà tứ trụ truyền thống Nam bộ cùng 2 dãy nhà phía đông và phía tây. Bước vào bên trong là bàn thờ Võ Di Nguy và cháu nội Võ Di Thái.
Trên vách treo nhiều hoành phi, liễn đối bằng chữ Hán ghi lại công trạng và truyền thống dòng họ. Điều đặc biệt là có 4 bộ trang phục của ông Võ Di Nguy hơn 200 năm vẫn còn nguyên vẹn.
Các phù điêu hoa mẫu đơn, chim công, tùng mai..., được chạm khắc tinh tế
ẢNH: HOA AN
Ông Lê Văn Thành (90 tuổi), người gắn bó với mộ cổ Võ Di Nguy từ thuở thanh niên, hiện là người phụ trách quét dọn và chăm sóc khu lăng mộ.
Ông Thành kể, đã sống trong khuôn viên lăng từ năm 18 tuổi. "Ngày trước, nền khu mộ toàn là đất đá, chưa được lát gạch như bây giờ. Đến năm 1972, đền thờ bị xuống cấp nghiêm trọng nên mới được trùng tu", ông hồi tưởng.
Góc nhìn nghiêng khu phần mộ chính của danh tướng Võ Di Nguy với kiến trúc đá cổ được bảo tồn gần như nguyên vẹn giữa lòng TP.HCM
ẢNH: HOA AN
Dù đã ở tuổi xưa nay hiếm, ông vẫn chăm chút từng bồn cây, chậu hoa. "Nhiều bạn trẻ vẫn hay ghé thăm lăng, có người đi qua tình cờ rồi quay lại chụp ảnh, thắp nhang. Tôi mừng vì lớp trẻ còn quan tâm đến những di tích xưa như thế này", ông Thành nói chậm rãi, ánh mắt nhìn xa xăm.
Ông Lê Văn Thành (90 tuổi), gắn bó với lăng mộ Võ Di Nguy suốt hơn 70 năm
ẢNH: HOA AN
Công thần thủy quân Võ Di Nguy và các trận chiến lịch sử
Theo Phòng Văn hóa và Thông tin quận Phú Nhuận cũ, danh tướng Võ Di Nguy quê ở Huế, là một trong những công thần kiệt xuất của triều Nguyễn. Ông nổi tiếng với tài điều binh khiển tướng, đặc biệt trên mặt trận thủy chiến. Dưới thời chúa Nguyễn Phúc Thuần, ông được giao chỉ huy thủy quân.
Năm 1775, khi quân Trịnh chiếm Phú Xuân, ông rút quân vào Nam và tận trung phò tá Nguyễn Phúc Ánh (người sau này lên ngôi hoàng đế Gia Long - PV).
Trong thời kỳ kháng Tây Sơn, ông nhiều lần cùng các tướng Châu Văn Tiếp, Võ Tánh, Nguyễn Văn Trương… chỉ huy hải quân tham chiến ở Gia Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Quy Nhơn.
Tháng 2.1801, trong trận đánh ác liệt tại cửa biển Thị Nại, ông hy sinh vì trúng đạn pháo quân Tây Sơn.
Lăng được xây dựng từ năm 1801, mang dáng dấp kiến trúc truyền thống dành cho vua chúa và đại công thần triều Nguyễn
ẢNH: HOA AN
Sau khi mất, ông được triều đình truy phong nhiều danh hiệu cao quý như "Tả Nam Công thần, Đặc tân Thượng trụ quốc Thiếu bảo Quận công". Thi hài của ông được chuyển về Gia Định, chi phí lễ tang rất lớn.
Năm Gia Long thứ 6 (năm 1807), Võ Di Nguy được nâng lên hàng nhất phẩm, được cấp mộ phu. Đến năm Minh Mạng thứ 12 (năm 1831), ông được tặng tước hiệu "Đặc tân trung Võ tướng quân".
Ông Thành ngồi nghỉ bên bức phù điêu lân vũ trong khuôn viên đền Phú Trung (phường Cầu Kiệu, TP.HCM)
ẢNH: HOA AN
Ngày nay, mộ cổ Võ Di Nguy không chỉ là nơi an nghỉ của danh tướng kiệt xuất, mà còn là chứng tích quý giá phản ánh kiến trúc, điêu khắc và tín ngưỡng thờ cúng của người Việt xưa.
Khu lăng mộ Võ Di Nguy được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch xếp hạng là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia vào tháng 1.1993.
Giữa TP.HCM, mộ cổ hơn 2 thế kỷ này như một nốt trầm lặng lẽ, nhắc nhớ về một giai đoạn lịch sử hào hùng, về những con người đã góp phần tạo nên nền móng cho đất nước.
