Ngay sau cuộc gặp với Tổng thống Donald Trump tại Alaska, Tổng thống Vladimir Putin tuyên bố Nga và Mỹ có thể mở rộng hợp tác kinh doanh, đặc biệt giữa các bờ biển Thái Bình Dương của hai nước.
Theo các nguồn tin thân cận, trước cả khi ông Trump và ông Putin xuất hiện trước báo giới, các tập đoàn năng lượng lớn nhất của Mỹ và Nga đã âm thầm vạch ra một lộ trình để nối lại hợp tác trong các mỏ dầu khí ngoài khơi vùng Viễn Đông của Nga. Trong đó, trọng tâm là dự án Sakhalin-1, với công suất 250.000 thùng dầu và 22,4 triệu mét khối khí đốt/ngày.
Trong năm nay, lãnh đạo cấp cao của Exxon Mobil - Phó Chủ tịch Neil Chapman, đã bí mật gặp gỡ lãnh đạo Rosneft tại Doha (Qatar), để thảo luận về khả năng Exxon quay lại điều hành dự án Sakhalin-1 nếu 2 chính phủ Mỹ và Nga đồng ý. Cuộc đàm phán diễn ra trong bối cảnh chính quyền Trump mong muốn sử dụng các thỏa thuận kinh tế như một đòn bẩy thúc đẩy chấm dứt chiến sự tại Ukraine.=.
Một số ít lãnh đạo cấp cao tại Exxon mới được biết về các cuộc tiếp xúc này. Trong khi đó, CEO Exxon - Darren Woods, đã trực tiếp thảo luận với Tổng thống Trump tại Nhà Trắng về việc xin sự hậu thuẫn chính trị cho kế hoạch trở lại Nga.
Exxon từng là tập đoàn dầu khí phương Tây gắn bó sâu sắc nhất với Nga từ những năm 1990, đặc biệt thông qua dự án Sakhalin-1. Được ký kết từ năm 1995, dự án này có sự tham gia của Rosneft và các đối tác Nhật Bản, Ấn Độ. Exxon giữ vai trò điều hành và sở hữu 30% cổ phần. Dầu mỏ bắt đầu được khai thác từ năm 2005, chủ yếu phục vụ thị trường châu Á.
Khi mâu thuẫn Ukraine nổ ra năm 2022, Exxon buộc phải rút khỏi thị trường Nga và ghi nhận khoản lỗ hơn 4 tỷ USD. Chính phủ Nga sau đó đã tịch thu tài sản và xóa sạch quyền sở hữu của Exxon tại Sakhalin.
Sự trở lại của Exxon nếu thành hiện thực sẽ là thắng lợi lớn đối với Điện Kremlin, vốn đang muốn hút dòng vốn đầu tư phương Tây để ổn định kinh tế. Nhưng điều đó còn phụ thuộc vào diễn biến đàm phán hòa bình do Trump dẫn dắt và thái độ của Putin với phương Tây.
Một nguồn tin chính phủ Mỹ cho biết, Exxon và các tập đoàn khác đã được cấp phép từ Bộ Tài chính để thảo luận về “tài sản mắc kẹt” tại Nga.
Song hành với đó là các đề xuất của Nga nhằm tạo điều kiện cho doanh nghiệp Mỹ trở lại. Cùng ngày diễn ra hội nghị Alaska, ông Putin đã ký sắc lệnh cho phép các công ty nước ngoài được nắm giữ cổ phần trong đơn vị đang vận hành Sakhalin-1, nếu họ cung cấp thiết bị và vận động gỡ bỏ trừng phạt.
Dù là cơ hội, việc quay lại Nga với Exxon không dễ dàng. Bối cảnh kinh doanh đã thay đổi đáng kể, nền kinh tế Nga bị tổn hại bởi lạm phát, lãi suất cao, tài sản được nhà nước quốc hữu hóa và chính phủ kiểm soát gần như toàn bộ lĩnh vực năng lượng.
Tập đoàn Rosneft kỳ vọng vào sự trở lại của Exxon để được tiếp cận nguồn vốn, công nghệ và năng lực quản trị toàn cầu - những yếu tố mà các doanh nghiệp Nga thiếu vắng từ khi phương Tây rút lui.
Tuy nhiên, thị trường tiêu thụ dầu của Nga cũng đã thay đổi. Các nước châu Âu đã dừng nhập khẩu dầu Nga, trong khi Trung Quốc và Ấn Độ nổi lên như các khách hàng lớn, mua hàng qua các nhà giao dịch ít minh bạch có trụ sở tại UAE. Nỗ lực của phương Tây nhằm siết chặt xuất khẩu dầu Nga đã không đạt hiệu quả tuyệt đối, nhưng vẫn gây khó khăn về công nghệ và đầu tư dài hạn.
Đối với Exxon, Sakhalin từng chiếm khoảng 3% tổng sản lượng dầu trước khi rút lui. Công ty cũng đã có kế hoạch hợp tác cùng Rosneft phát triển trữ lượng LNG để xuất khẩu. Nếu quay lại, Exxon sẽ muốn đàm phán các điều kiện có lợi để thu hồi khoản lỗ trước đó, đồng thời đảm bảo quyền lợi lâu dài trong một môi trường chính sách nhiều rủi ro.
Việc chọn Doha (Qatar) làm nơi gặp gỡ không phải ngẫu nhiên. Qatar là cổ đông của Rosneft thông qua quỹ đầu tư quốc gia và giữ vai trò trung lập trong nhiều xung đột toàn cầu. CEO Rosneft - Igor Sechin, vốn nằm trong danh sách trừng phạt của Mỹ, nhưng vẫn tham gia gặp Chapman tại Doha thông qua các ngoại lệ đặc biệt do Bộ Tài chính Mỹ cấp phép.
Reuters gần đây tiết lộ Mỹ và Nga từng đàm phán về việc cho phép Exxon quay lại các dự án năng lượng ở Nga như Arctic LNG 2 hay Sakhalin-1 như một phần của thoả thuận ngừng bắn tại Ukraine. Mô hình hợp tác sản xuất chia sẻ lợi nhuận (production sharing agreement) mà Exxon ký với Nga từ những năm 1990 có thể là khuôn mẫu để tái khởi động hợp tác.
Tham khảo WSJ
