Kỹ sư bỏ việc ở Nhật, về quê biến rác thành vải lụa

Giữa cái nắng hanh hao cuối năm 2025 trên cánh đồng dứa xã Quỳnh Thắng, Đậu Văn Nam, 33 tuổi, nâng niu tấm vải mộc màu kem sữa. "Ý tưởng điên rồ năm xưa giờ đã thành tấm vải, có thể mặc lên người", Nam nói.

Tấm vải là quả ngọt cho hành trình 5 năm bị gọi là "gàn dở" của Nam, bỏ công việc kỹ sư thiết kế máy tại Nhật Bản với mức lương hàng nghìn USD mỗi tháng để về quê khởi nghiệp từ thứ bị người dân gọi là rác.

Nam tốt nghiệp Đại học Bách khoa Hà Nội và có công việc ổn định tại một công ty đối tác của Toyota tại Nhật Bản. Trong một lần uống rượu Tequila, Nam bất ngờ khi biết người Mexico chưng cất cây thùa làm rượu và tách xơ từ lá để dệt sợi làm bao bố, dây thừng. Hình ảnh cây thùa với bộ lá dài khiến Nam liên tưởng ngay đến cây dứa ở quê nhà. Anh nhận ra quê hương có hơn 50.000 ha dứa, thải ra hai triệu tấn lá mỗi năm. Thứ phế phẩm nông nghiệp này thường bị đem đốt, gây ô nhiễm. "Trong mắt tôi, đó là tiền đang bị đốt", anh nói.

Tết 2020, Nam về nước, tìm gặp thầy cô cũ, lục lại các đề tài nghiên cứu về sợi dứa. Sau đó anh cùng ba cộng sự dùng thìa cạo từng chiếc lá để tìm xơ. Thấy làm thủ công không xuể, anh quay lại Nhật, vừa làm việc vừa điều hành nhóm chế tạo máy tách xơ. Nhưng chiếc máy bán tự động đầu tiên ra đời tháng 3/2020 là một thất bại: rung lắc mạnh, kém an toàn và năng suất thấp.

Với lợi thế của một kỹ sư cơ điện tử, anh nghiên cứu nguyên lý, tham khảo các mô hình thế giới để vẽ lại cỗ máy từ thủ công sang tự động. Tháng 8/2022, anh về nước, trực tiếp căn chỉnh những khâu cuối cùng.

Một ngày cuối tháng 11 năm đó, không khí trong xưởng ở Quỳnh Lưu căng như dây đàn. 15 con người nín thở nhìn chiếc lá dứa bị băng chuyền "nuốt" vào đầu này. Khi đầu kia "nhả" ra những sợi tơ dài óng ả, tiếng vỗ tay vỡ òa. Cỗ máy nặng 6 tấn, trị giá 1,5 tỷ đồng đã thành công, xử lý được 10-12 tấn lá mỗi ngày, giúp giảm chi phí sản xuất xơ thô từ 160.000 đồng xuống 100.000 đồng mỗi kg.

Không lâu sau Nam tiếp tục tạo ra phiên bản rút gọn để đưa đến các vùng nguyên liệu ở Điện Biên, Đăk Lăk, Hậu Giang.

Nhưng có xơ thô chưa phải là đích đến. Suốt ba năm đầu, công ty chỉ bán được 50 kg sang Philippines. Sợi dứa thô cứng, nhiều keo, không thể chạy trên các dây chuyền dệt cotton công nghiệp.

Chàng kỹ sư lại lặn lội khắp Thái Lan, Ấn Độ, Trung Quốc săn lùng công nghệ và đem về tinh chỉnh lại cho phù hợp sợi dứa. Cuối năm 2023, đường kính của những cọng xơ thô ráp 80 micromet được "thuần hóa" thành xơ bông 25-30 micromet, Nam tưởng đã chạm tay vào chiến thắng.

Nào ngờ, khi mang những búi bông đến nhà máy dệt lại rơi vào bế tắc. Cỗ máy công nghiệp vốn quen "nuốt" cotton mềm mại đã kẹt ngay lập tức trước loại sợi mới.

Tiến sĩ Trần Văn Quyến, chuyên gia tư vấn Công ty Woolmark, chỉ ra bản chất xơ dứa tự nhiên khác xa xơ bông (cotton) nên mục tiêu tiếp theo của nhóm nghiên cứu giải pháp đánh lừa cỗ máy, giúp chúng gia công được trên hệ thống kéo sợi truyền thống.

Hành trình tìm ra lời giải cho bài toán này lại tốn thêm của Nam một năm nữa. Anh và cộng sự ăn nằm tại nhà máy, phối hợp với những người thợ kéo sợi lão luyện để giải bài toán. Họ cùng nhau tháo tung dàn máy, tinh chỉnh từng khe hở của hệ thống kim trục chính, kim mũi, khe hở trục cuốn. Có những ngày, tiếng máy gầm rú hòa lẫn với tiếng tranh luận giữa kỹ sư trẻ và người thợ già.

Đầu thu năm nay, mẻ xơ dứa "bông hóa" cuối cùng cũng ra lò. "Cầm cuộn sợi trên tay, nước mắt tôi cứ chảy vì hành trình hạnh phúc mà cũng đầy bi tráng của tuổi trẻ", Nam nhớ lại.

Sợi dứa của Nam giờ đây giữ được tính kháng khuẩn tự nhiên, chống tia UV và tự phân hủy - điều mà ngành thời trang xanh toàn cầu đang khao khát.

Hiện tại, nhà máy của Nam đã có bốn đối tác bao tiêu đầu ra, trong đó có những "ông lớn" từ Nhật Bản và Trung Quốc. Mục tiêu năm tới của chàng kỹ sư xứ Nghệ là đạt mốc sản xuất trăm tấn mỗi tháng.

Trên hành trình đã đi, Đậu Văn Nam từng nhận không ít thắc mắc "vì sao lại bỏ thiên đường" để chọn con đường rậm rạp. Anh nghĩ về chiếc lá dứa nếu nằm lại bờ ruộng mãi chỉ là phế phẩm, nhưng nếu chịu bị xé tơi, va đập, qua máy chải máy nghiền sẽ lột xác thành lụa tơ.

"Tuổi trẻ nếu không dám quăng mình vào việc khó, không dám lấm lem với đất đai xứ sở, làm sao biết mình cứng cỏi đến đâu", Nam nói.