Theo Bộ Tài chính, quy định thuế thu nhập cá nhân (TNCN) đối với trường hợp cá nhân nhận cổ tức bằng chứng khoán, cá nhân là cổ đông hiện hữu nhận thường bằng chứng khoán, cá nhân được ghi nhận phần vốn tăng thêm do lợi tức ghi tăng vốn hiện hành còn bất cập. Theo quy định luật Thuế TNCN hiện nay, thu nhập từ đầu tư vốn là một trong những thu nhập chịu thuế, thời điểm xác định thu nhập chịu thuế từ đầu tư vốn là thời điểm tổ chức, cá nhân trả thu nhập cho đối tượng nộp thuế hoặc thời điểm đối tượng nộp thuế nhận được thu nhập.
Thực tế, trả cổ tức có nhiều hình thức như tiền mặt, chứng khoán, hoặc đồng thời trả tiền mặt và chứng khoán cho các cổ đông; trả lợi tức bằng hình thức ghi nhận phần vốn tăng thêm cho các thành viên góp vốn (trong công ty không phải cổ phần). Đối với cổ tức bằng tiền mặt, tổ chức chi trả khấu trừ và nộp thuế. Tuy nhiên, cổ tức bằng chứng khoán và trả thưởng bằng chứng khoán cho cổ đông, ghi nhận phần vốn tăng thêm thì thời điểm nhận và ghi nhận phần vốn tăng thêm chưa được tiền nên chưa nộp thuế TNCN mà đến khi cá nhân chuyển nhượng chứng khoán mới phải kê khai nộp thuế TNCN. Điều này phát sinh bất cập là các cá nhân chưa chuyển nhượng ngay hoặc không có nhu cầu chuyển nhượng nên chưa phải kê khai, nộp thuế, trong khi thực tế tài sản, thu nhập của cá nhân không ngừng tăng lên. Ban soạn thảo cho rằng tại thời điểm chi trả bằng chứng khoán, cá nhân đã phát sinh thu nhập từ đầu tư vốn và khoản thu nhập này phải kê khai, nộp thuế.
Kiến nghị nhận cổ tức bằng cổ phiếu đóng thuế ngay
ẢNH: NGỌC THẮNG
Với quy định hiện tại, ban soạn thảo cho rằng thời điểm nộp thuế bị kéo dài, ảnh hưởng tới hiệu quả quản lý thuế và làm chậm quá trình thu ngân sách nhà nước. Việc chưa đánh thuế ngay khi phát sinh thu nhập thực tế cũng khiến tài sản, thu nhập của cổ đông, đặc biệt là cổ đông lớn, cổ đông chiến lược - gia tăng nhưng chưa bị điều tiết kịp thời. Bộ Tài chính nhận định, điều này tiềm ẩn rủi ro thất thu thuế và làm tăng gánh nặng theo dõi cho cơ quan quản lý. Việc thay đổi thời điểm tính thuế sẽ giúp tăng tính chủ động cho ngân sách, minh bạch hóa dòng thu nhập từ đầu tư vốn và đảm bảo công bằng giữa các hình thức chi trả cổ tức.
Dữ liệu từ ngành thuế cho thấy, giai đoạn 2016 - 2024, tổng số thuế thu nhập cá nhân từ đầu tư vốn đã kê khai đạt gần 52.000 tỉ đồng, trong đó thuế từ cổ tức, thưởng bằng cổ phiếu chỉ chiếm khoảng 1.318 tỉ đồng - tương đương 2,54%. Theo Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam, số thuế TNCN đã kê khai từ đầu tư vốn giai đoạn năm 2016 đến hết năm 2024 là khoảng 51.965 tỉ đồng. Trong đó, số thuế TNCN thu từ cổ tức, lợi tức trả bằng tiền mặt cho cá nhân là 50.350 tỉ đồng, chiếm tỷ lệ khoảng 96,89%; số thuế TNCN thu từ đầu tư vốn tại nước ngoài là 135 tỉ đồng, chiếm tỷ lệ khoảng 0,26%; số thuế TNCN thu từ lợi tức ghi tăng vốn là 162 tỉ đồng, chiếm tỷ lệ khoảng 0,31%; số thuế TNCN thu từ 2 khoản thu nhập còn lại (cổ tức trả bằng chứng khoán, trả thưởng cho cổ đông hiện hữu bằng chứng khoán) khoảng 1.318 tỉ đồng, chiếm tỷ lệ khoảng 2,54%.
Trong giai đoạn năm 2016 đến hết năm 2024, cá nhân nhận cổ tức bằng chứng khoán, cá nhân là cổ đông hiện hữu nhận thưởng bằng chứng khoán là 34,84 tỉ cổ phiếu. Nếu số lượng cổ phiếu này chuyển nhượng toàn bộ và giá cổ phiếu tính theo mệnh giá (10.000 đồng), thuế suất 5% thì số thuế TNCN tạm ước phải kê khai, nộp thuế khoảng 17.420 tỉ đồng. Như vậy, số thuế TNCN từ thu nhập của cá nhân nhận cổ tức bằng chứng khoán, cá nhân là cổ đông hiện hữu nhận thưởng bằng chứng khoán đã kê khai giai đoạn từ năm 2016 đến hết năm 2024 khoảng 1.318 tỉ đồng chỉ chiếm khoảng 8% so với ước dự tính (nếu tổng số cổ phiếu này được chuyển nhượng toàn bộ) thì tổng số thuế TNCN phải kê khai, nộp thuế khoảng 17.420 tỉ đồng.
Để hạn chế việc lợi dụng chính sách, kéo dài thời gian thực hiện nghĩa vụ khai và nộp thuế TNCN thì cần phải quy định rõ thời điểm khấu trừ, sửa đổi thời điểm khai thuế TNCN đối với thu nhập từ cổ tức trả bằng chứng khoán, thu nhập từ trả thưởng bằng chứng khoán cho cổ đông hiện hữu, thu nhập từ phần vốn được ghi nhận tăng thêm do lợi tức ghi tăng vốn khi tổ chức chi trả trả cổ tức, trả thưởng bằng chứng khoán tại Nghị định số 126/2020 cho phù hợp với quy định tại luật Thuế TNCN.
