Xe điện "trả lại điện"
Chính phủ Trung Quốc đang triển khai các trạm sạc hai chiều đặc biệt, cho phép xe điện (EV) đang đỗ có thể phát ngược điện năng vào lưới điện trong các khung giờ cao điểm. Hệ thống này sử dụng công nghệ "Vehicle-to-Grid" (xe điện hòa lưới), hay còn gọi là V2G.
Ít nhất 30 trạm V2G đã được thiết lập tại 9 thành phố lớn, bao gồm Bắc Kinh và Thượng Hải. Kế hoạch đặt ra là sẽ có 5.000 trạm như vậy trong tổng số 28 triệu điểm sạc của Trung Quốc vào năm 2027.
Các quan chức Trung Quốc dự báo việc áp dụng rộng rãi V2G vào năm 2030 sẽ giải phóng 1 tỷ kilowatt công suất từ đội xe dự kiến lên tới 100 triệu chiếc. Động thái này có thể giúp đa dạng hóa các nguồn năng lượng, giảm phụ thuộc vào than đá tại một quốc gia hiện đang sở hữu 40 triệu xe điện.
Trung Quốc đặt mục tiêu áp dụng công nghệ này trên toàn quốc, bất chấp việc các nước khác đang gặp nhiều khó khăn trong triển khai. Hơn 150 dự án V2G tại 27 quốc gia, bao gồm Nhật Bản, Hàn Quốc, Anh và Mỹ, vẫn dậm chân tại chỗ ở mức thử nghiệm quy mô nhỏ trong hơn một thập kỷ qua.
Mặc dù công nghệ mang lại lợi ích trên lý thuyết, các thử nghiệm thực tế vẫn chưa thể vượt qua những thách thức về chi phí cao, sự e ngại của người tiêu dùng và các rào cản thị trường như hệ thống định giá điện thiếu nhất quán.
Alan Jenn, chuyên gia về xe điện tại Viện Nghiên cứu Giao thông thuộc Đại học California, Davis, chia sẻ với Rest of World : "Trung Quốc rõ ràng là nước dẫn đầu toàn cầu về xe điện, nhưng đối với V2G, việc triển khai vẫn đang ở giai đoạn sơ khai. Tuy nhiên, V2G tại Trung Quốc hoàn toàn có thể tiến xa hơn so với các quốc gia khác, bởi chính phủ nước này sẵn sàng đầu tư quy mô lớn ở một cấp độ hoàn toàn khác biệt so với phần lớn thế giới."
Trung Quốc mong muốn biến những chiếc xe điện nhàn rỗi thành các trạm lưu trữ năng lượng di động, giúp ổn định lưới điện trong giờ cao điểm. Nghiên cứu từ Bộ Năng lượng Hoa Kỳ cho thấy ô tô thường không được sử dụng trong 95% thời gian, nghĩa là pin xe điện có thể tích trữ nguồn điện giá rẻ vào ban đêm và phát ngược lại lưới điện khi giá tăng vọt. Nhờ đó, chủ xe có thể kiếm thêm thu nhập ngay cả khi xe đang đỗ.
Tuy nhiên, trên thực tế, vẫn còn nhiều trở ngại đối với việc triển khai V2G.
Thứ nhất, các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc như BYD, Nio và GAC Aion hiện chỉ bán ra một số ít mẫu xe tương thích với V2G, làm hạn chế số lượng xe có thể tham gia vào mạng lưới này.
Giá cả cũng là một vấn đề nan giải: Một trạm sạc hai chiều có giá từ 2.100 đến 2.800 USD — đắt gấp hai đến ba lần so với trạm sạc một chiều tiêu chuẩn. Điều này khiến việc mở rộng quy mô trở nên khó khăn nếu thiếu các khoản trợ cấp.
Mo Ke, người sáng lập công ty tư vấn pin RealLi Research tại Trung Quốc, nhận định với Rest of World : "Điểm nghẽn thực sự nằm ở việc thiếu vắng một mô hình kinh doanh khả thi. Hiện tại, tất cả các dự án đều đang được trợ cấp rất lớn và còn rất xa mới đến được giai đoạn thương mại hóa."
Tâm lý lo ngại của người tiêu dùng về tuổi thọ pin là một rào cản khác. Các chủ xe điện lo sợ việc sạc và xả liên tục sẽ làm hỏng các khối pin đắt tiền. Một báo cáo của Fortune Business Insights công bố năm nay đã xác định sự xuống cấp của pin là một trong những mối lo ngại chính đối với những người dùng V2G tiềm năng.
"Hầu hết những thách thức mà mọi người thường thảo luận đều liên quan đến phần cứng và sự sẵn sàng của công nghệ," ông Jenn cho biết. "Nhưng các rào cản từ phía khách hàng và hành vi cá nhân cũng lớn không kém, nếu không muốn nói là còn nan giải hơn."
Chủ xe điện có thể kiếm tiền thế nào?
Theo một thử nghiệm của Trung Quốc được thực hiện trong năm nay, chủ xe điện có thể kiếm được khoảng 200 USD mỗi tháng dưới dạng tín dụng sạc (tiền nạp vào tài khoản sạc) bằng cách mua điện giá rẻ vào giờ thấp điểm và bán lại vào giờ cao điểm.
Jiawei Li, một chủ xe điện tại Thâm Quyến, chia sẻ với Rest of World rằng anh đã kiếm được 1.400 nhân dân tệ (khoảng 197 USD) tiền tín dụng sạc sau khi để xe tại một bãi đỗ hỗ trợ V2G trong hai ngày.
Số tiền này đủ để chi trả chi phí sạc xe cho cả năm. Tuy nhiên, bãi đỗ mà Li sử dụng là nơi các công ty điện lực, hãng xe và chính quyền địa phương đang thử nghiệm dịch vụ mua lại điện với mức giá khuyến mãi. Mức giá này có thể sẽ không duy trì ở mức cao như vậy trong tương lai.
Hệ thống lưới điện do nhà nước vận hành tại Trung Quốc tạo thêm một lớp phức tạp nữa. Theo số liệu chính phủ, quốc gia này vẫn dựa vào than đá để sản xuất hơn một nửa sản lượng điện. Giá điện phần lớn do nhà nước kiểm soát khiến biên độ dao động giá rất thấp, bất chấp nhiều năm thực hiện cải cách theo định hướng thị trường.
Điều này hoàn toàn trái ngược với những nơi như California (Mỹ), nơi cơ chế định giá theo thị trường đã vận hành được một thập kỷ, cho phép giá điện biến động liên tục trong suốt cả ngày.
Các thử nghiệm tại Châu Âu và Hoa Kỳ trong thập kỷ qua đã dấy lên lo ngại về chi phí áp dụng đại trà. Công nghệ này hoạt động tốt, nhưng quá đắt đỏ để mở rộng quy mô nếu không có trợ cấp liên tục.
Liên minh Châu Âu (EU) đã bắt buộc khả năng sạc hai chiều đối với tất cả các trạm sạc cố định bắt đầu từ năm 2027. Hà Lan đã triển khai công nghệ này cho các đội xe taxi, trong khi Úc và Nhật Bản đang thực hiện các thử nghiệm hạn chế.
"Rất ít nhà hoạch định chính sách nhìn thấy động lực mạnh mẽ để Trung Quốc phát triển công nghệ V2G vì cơ chế định giá do nhà nước kiểm soát," Qin Yudi, người sáng lập startup V2G Lynkvertx vào năm 2021, chia sẻ với Rest of World . "Nhiều người cũng tin rằng Trung Quốc có thể chỉ cần dựa vào việc xây dựng các dự án cơ sở hạ tầng khổng lồ để tạo ra đủ năng lượng từ các nguồn tái tạo, giống như cách họ đã làm với năng lượng không tái tạo."
Năm ngoái, Bắc Kinh đã giới thiệu các tiêu chuẩn kỹ thuật cho V2G và cam kết áp dụng nhiều hơn các cơ chế định giá theo thị trường. Chính quyền các địa phương cũng bắt đầu thử nghiệm các biểu giá điện riêng.
Giới quan sát thị trường vẫn còn chia rẽ về cơ hội thành công của Trung Quốc. Công nghệ đã sẵn sàng, nhưng việc tạo ra các mô hình kinh doanh bền vững đòi hỏi những thay đổi mang tính nền tảng.
"Vấn đề nằm ở việc Trung Quốc sẽ thị trường hóa ngành điện nhanh đến mức nào," ông Qin nói. "Tương lai của V2G chắc chắn đang hiện hữu. Nó chưa đến nhanh như chúng ta mong muốn và có thể mất thêm ba hoặc bốn năm nữa để thực sự 'cất cánh'. Nhưng chắc chắn nó sẽ đến, giống hệt như cách xe điện đã bùng nổ tại Trung Quốc."
