Từ “được mùa mất giá” đến kinh tế số từ sân phơi trước nhà
Nhiều năm qua, Bình Lư nổi tiếng với miến dong được làm thủ công từ củ dong riềng trồng trên những thửa nương dưới chân núi. Nhưng cũng giống hàng nghìn làng nghề truyền thống khắp Việt Nam, câu chuyện “được mùa mất giá” lặp lại đều đặn.
Có thời điểm nông dân làm ra nhiều nhưng giá xuống thấp chỉ còn 16.000 đồng/kg bột miến. Những hộ sản xuất dù cố gắng vẫn chỉ có thể bán buôn cho thương lái, phụ thuộc vào khâu gom, vận chuyển, buôn sỉ và không thể tự tiếp cận người tiêu dùng ở xa.
Chủ tịch Hội nông dân xã Bình Lư, ông Vàng Văn Ngọc nói rất rõ: Công nghệ đang thay đổi logic sản xuất – tiêu thụ nông sản. “Chúng tôi đã chứng kiến có ngày một hộ bán livestream trên TikTok Shop được cả tấn miến, trong khi phương thức truyền thống trước đây chỉ 10 – 20kg/ngày. Nếu muốn giữ giá, chỉ có cách phải đẩy mạnh tiêu thụ trực tiếp và bán bằng thương mại điện tử”.
Đó chính là cú chuyển trạng thái quan trọng của Bình Lư: Từ tư duy “sản xuất xong chờ thương lái đến mua”, sang tư duy “làm ra sản phẩm – tự bán tới người dùng cả nước”. Và nền tảng số trở thành công cụ tạo ra sự thay đổi căn bản.
Người dân Bình Lư bắt đầu lập tổ công nghệ số cộng đồng; học cách dùng smartphone để quay video, livestream, kể chuyện về sản phẩm, giải thích quy trình làm miến dong truyền thống… Những người trẻ biết nhiều hướng dẫn những người trung niên, phụ nữ, người lớn tuổi chưa từng livestream.
Nông sản bắt đầu được bán từ ngay sân phơi nhà mình. Và quan trọng nhất – giá trị nông sản tăng lên theo đúng quy luật thị trường: Bán trực tiếp, có thương hiệu, có câu chuyện, có chứng nhận và có người xem.
Nhờ thương mại điện tử, có hộ dân từ bị ép giá 55.000 đồng/kg khi bán buôn, nay có thể bán trực tiếp tới khách hàng với giá tới 120.000 đồng/kg.
Chuyển đổi số tại làng nghề vì thế không chỉ là thay đổi công cụ bán hàng. Đó là thay đổi cả nền tảng tư duy kinh tế nông thôn.
“Hành trình nông sản” đi từ miền núi lên thị trường số
Tại Lai Châu, tư duy chuyển đổi số trong nông nghiệp được đưa lên thành định hướng phát triển. Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Lai Châu, ông Tống Thanh Hải nhấn mạnh: Thương mại điện tử là xu thế tất yếu trong phát triển kinh tế - xã hội hiện nay. Do đó tỉnh coi chuyển đổi số nông nghiệp là hướng đi quan trọng, giúp nông dân vùng cao tăng thu nhập thông qua việc tiếp cận trực tiếp thị trường trong và ngoài nước.
Trong quá trình triển khai, chính quyền phối hợp với nhiều doanh nghiệp công nghệ và logistics, trong đó Viettel Post đóng vai trò là đơn vị kiến tạo nền tảng thương mại số.
Các sản phẩm OCOP – chè, chuối, mật ong, gạo Séng Cù, mắc ca… được đưa lên nền tảng TikTok Shop và các sàn thương mại điện tử khác, hướng tới hình thành thương hiệu riêng cho từng vùng nguyên liệu.
Ông Tống Thanh Hải - Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Lai Châu, cho biết chuyển đổi số trong nông nghiệp là hướng đi quan trọng và thương mại điện tử là xu thế tất yếu trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, công cụ để nâng cao thu nhập cho bà con dân tộc.
Theo ông Tống Thanh Hải, các lớp tập huấn kỹ năng số, chụp ảnh sản phẩm, niêm yết giá, mở tài khoản bán hàng online đã được triển khai rộng ra phụ nữ và thanh niên nông thôn.
“Tỉnh kỳ vọng người dân vùng cao sẽ trở thành công dân số, không chỉ bán nông sản mà xây dựng thương hiệu riêng cho vùng”, ông nói.
Trong khi đó, Viettel Post tại Lai Châu xây dựng mô hình “Hành trình nông sản”, chọn các mặt hàng đặc thù từng vùng để tiêu thụ bằng thương mại điện tử.
Ông Trần Việt Huy, Giám đốc Viettel Post Lai Châu, cho biết chiến dịch Hành trình nông sản của Lai Châu đã thực hiện ở hai xã Sìn Hồ và Bình Lư. Chỉ riêng chương trình tại Sìn Hồ, doanh nghiệp đã giúp tiêu thụ hơn 300 tấn khoai sâm. Trước đây bà con chỉ bán buôn được giá vài nghìn/kg, nhưng khi bán trên sàn, giá trị đã tăng gấp ba và sản lượng tiêu thụ cũng gấp ba năm trước. Sắp tới, Viettel Post sẽ giúp cho bà con dân tộc xã Than Uyên tiêu thụ gạo Séng Cù, gạo nếp Tan Pỏm.
Không chỉ hỗ trợ bán, Viettel Post còn cung cấp logistics – từ thu gom, đóng gói đến vận chuyển – cùng hạ tầng truyền thông để đưa hình ảnh nông dân vùng cao gắn liền với mô hình kinh tế số.
Ngoài sàn TikTok Shop, Viettel Post cũng đang hỗ trợ người dân tiêu thụ nông sản trên Facebook, Shopee… Tuy nhiên, TikTok Shop đang là nền tảng chủ lực vì sàn này có sản lượng tiêu thụ nông sản lớn nhất hiện nay.
Ngày 4/11, tại xã Bình Lư, phiên livestream Mega Live trong khuôn khổ “Hành trình nông sản” đã diễn ra với sự tham gia của nhiều KOL/KOC trên nền tảng TikTok Shop.
Chỉ trong một phiên, có thời điểm TikToker Cô Ba Hồng bán được 4 tấn nông sản cho bà con Lai Châu. Livestream được triển khai trực tiếp trên hạ tầng 5G do Viettel cung cấp, đảm bảo đường truyền ổn định tại vùng núi.
Không chỉ livestream bán nông sản, trong chương trình này TikToker Cô Ba Hồng còn hướng dẫn bà con dân tộc Mông, dân tộc Thái tại Bình Lư, Sin Suối Hồ cách bán hàng trên TikTok Shop. Điều này cho thấy, những hướng tiếp cận mới trong thời đại số đang mang lại những kết quả đột phá để tiêu thụ nông sản.
Câu chuyện tại Bình Lư lúc đó không còn là chuyện một xã bán miến dong. Đó là mô hình thực chiến để chứng minh thương mại điện tử đã đi sâu vào nông thôn, đi vào từng hộ gia đình, từng sân phơi, từng xưởng miến.
Khi công nghệ được đưa vào một ngành nghề đã tồn tại hơn 50 năm, nét truyền thống không mất đi. Nó chỉ được làm mạnh hơn, nhân bản rộng hơn và được trả đúng giá trị thị trường hơn.
Bí thư xã Bình Lư, ông Nguyễn Tiến Thịnh, chia sẻ: Bộ máy lãnh đạo trẻ xác định phải định hình lại không gian tư duy phát triển, nâng nông sản Bình Lư lên một tầm cao mới bằng công nghệ. Đây chính là cách đưa kinh tế nông nghiệp lên nền tảng số – không phải bằng mô hình thí điểm trong báo cáo, mà bằng kết quả bán hàng rất thật, phát huy được tiềm năng nông nghiệp và tiềm năng của những con người chăm chỉ nơi đây.
Các hộ sản xuất miến dong bắt đầu không chỉ nghĩ đến miến như sản phẩm địa phương, mà bắt đầu nghĩ đến thương hiệu quốc gia, nâng tầm nông sản Bình Lư và nông sản của Lai Châu.
“Nếu hình thành được làng nghề truyền thống trên nền tảng số, đó sẽ là một điểm nhấn về mô hình làng nghề Việt Nam”, ông nói.
Trong bức tranh đó, người phụ nữ dân tộc vùng cao đang đóng vai trò trung tâm từ sản xuất đến livestream bán hàng. Chị Hà – chủ xưởng miến dong Hà Thắng chia sẻ: Trước đây gia đình chị bán buôn cho thương lái, bán trên Facebook nhưng không nhiều. Khi Viettel Post hỗ trợ lên sàn TikTok Shop, chị có cơ hội tiếp cận khách hàng cả nước. “Tôi hồi hộp, nhưng cũng thấy mở ra cánh cửa mới cho sản phẩm nông sản sạch của Bình Lư”.
Đó chính là đại diện tiêu biểu cho chuyển đổi số nông nghiệp theo nghĩa thực – khi người sản xuất trực tiếp tự vận hành kinh doanh số.
Sìn Hồ, Bình Lư đang trở thành một điển hình mẫu tiêu thụ nông sản
Câu chuyện miến dong Bình Lư, khoai sâm Sìn Hồ có thể sẽ còn tiếp tục đi xa hơn nữa khi Lai Châu có kế hoạch mở rộng “Hành trình nông sản” sang nhiều sản phẩm khác như gạo Séng Cù, gạo nếp Tan Pỏm, mật ong Thanh Xuân, chẩm chéo…
Từ góc nhìn chiến lược, Bình Lư đang trở thành hình mẫu cho chuyển đổi số nông thôn Việt Nam – một phiên bản rất Việt Nam, rất hiệu quả và rất thực chiến: Công nghệ đi từ dưới lên, đi vào đúng nỗi đau “làm ra nhưng không bán được”, và giải quyết bằng chính nền tảng số mà người nông dân có thể tự làm chủ kênh bán hàng.
Các miền núi khác, các làng nghề truyền thống khác, các tỉnh khác hoàn toàn có thể học lại mô hình này. Không cần phải phải bắt đầu từ nhà máy lớn, không cần dự án công nghệ cao này nọ hoành tráng và tốn kém, mà từ chính sân phơi, giàn tre, từ chính truyền thống – nhưng được kích hoạt bởi công nghệ số đang được phổ cập đến người dân.
Chuyển đổi số vì vậy không còn là một khẩu hiệu. Nó là cuộc thay đổi thật, đã xuất hiện, ngay hôm nay, từ một làng nghề ở vùng cao Tây Bắc – nơi những sợi miến dong Bình Lư, khoai sâm Sìn Hồ đang bước ra thị trường cả nước bằng chính công nghệ, tiềm năng nông sản và cả sự chăm chỉ học hỏi của người dân vùng cao với sự dẫn dắt của chính quyền, doanh nghiệp.
