Fordow, nhà máy làm giàu uranium nằm sâu trong lòng núi gần thành phố Qom, là cơ sở hạt nhân kiên cố nhất của Iran, được thiết kế để chống chịu gần như mọi cuộc tấn công thông thường.
Nơi đây được coi là "bảo hiểm hạt nhân" chiến lược cho Tehran. Bất kỳ cuộc tấn công nào vào Fordow đều tiềm ẩn nguy cơ leo thang khu vực nghiêm trọng.
Vì sao Fordow đáng lo ngại?
Cơ sở làm giàu nhiên liệu Fordow (FFEP) nằm cách thành phố Qom khoảng 30-32 km về phía đông bắc, trên một căn cứ quân sự cũ của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC).
Việc xây dựng Fordow bắt đầu khoảng năm 2006-2007 và đi vào hoạt động năm 2009. Iran chỉ công bố sự tồn tại của Fordow vào tháng 9/2009 sau khi tình báo phương Tây phát hiện. Sự bí mật này làm dấy lên lo ngại nghiêm trọng về mục đích thực sự của cơ sở.
Fordow được thiết kế để chứa khoảng 3.000 máy ly tâm, ban đầu là mẫu IR-1, sau đó được nâng cấp lên các mẫu tiên tiến hơn như IR-6, cho phép làm giàu nhanh hơn.
Cơ sở này đã làm giàu uranium lên đến 60% độ tinh khiết. Đặc biệt đáng lo ngại, vào tháng 1/2023, Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) phát hiện các hạt uranium được làm giàu đến 83,7% độ tinh khiết tại Fordow, rất gần ngưỡng cấp độ vũ khí (90%). Mức độ làm giàu này cho thấy Iran có khả năng kỹ thuật để sản xuất vật liệu phân hạch cho vũ khí hạt nhân chỉ với nỗ lực tối thiểu.
Nhờ cấu trúc kiên cố và khả năng làm giàu tiên tiến, Fordow được coi là tùy chọn đột phá cho phép Iran tiếp tục làm giàu ngay cả khi các cơ sở khác bị vô hiệu hóa, đóng vai trò là "bảo hiểm hạt nhân" cho Tehran.
Fordow được chôn sâu từ 80 đến 100 mét dưới lòng đất, khiến nó gần như không thể bị phá hủy bởi các cuộc tấn công đường không thông thường. Vị trí trong địa hình đồi núi mang lại khả năng bảo vệ tự nhiên vượt trội.
Địa chất khu vực bao gồm đá núi lửa cực kỳ cứng như bazan và rhyolit, cùng với đá trầm tích cứng như đá vôi và đôlômit. Những loại đá này có thể mạnh hơn bê tông cốt thép, cung cấp vật liệu xây dựng boong-ke lý tưởng.
Tiến sĩ Amichai Mittelman của Đại học Ariel lưu ý rằng địa chất của Fordow, "có khả năng mạnh hơn bê tông cốt thép," kết hợp với các lớp lót bên trong và sự nứt gãy tự nhiên của đá, "có thể ngăn chặn một quả GBU-57 duy nhất tiếp cận các buồng quan trọng."
Cơ sở còn được bảo vệ bởi lớp bê tông dày và có các lớp lót bê tông bên trong. Fordow được xây dựng bên trong một mạng lưới đường hầm phức tạp, được thiết kế để bảo vệ khỏi các cuộc tấn công trên không.
Marina Miron, nhà nghiên cứu tại King's College London, nêu quan điểm rằng Triều Tiên đã giúp xây dựng các đường hầm này và họ "khá giỏi" trong lĩnh vực đó, cùng với một mức độ nhất định tư vấn từ Nga.
Triều Tiên có kinh nghiệm lâu đời trong việc xây dựng các cơ sở quân sự ngầm kiên cố, bao gồm mạng lưới đường hầm phức tạp được thiết kế để chống chịu bom đạn và hoạt động liên tục.
Điều này cho phép các đường hầm của Fordow được tối ưu hóa cho khả năng sống sót và phục hồi nhanh chóng, bổ sung một lớp khả năng chống chịu quan trọng ngoài độ sâu và loại đá.
Lớp bảo vệ dày đặc
Fordow được bảo vệ bởi các hệ thống tên lửa đất đối không của Iran và Nga, với hệ thống S-300 được đặt trên cơ sở này vào năm 2016. Fordow nằm trên một căn cứ quân sự của IRGC, có hàng rào và vành đai an ninh rộng lớn. Các lối vào cơ sở được bảo vệ bởi cổng và cửa thép.
Các máy ly tâm, vốn "cực kỳ mong manh và nhạy cảm với mất điện và rung động" khi đang quay, là một mối lo ngại. Tuy nhiên, các chuyên gia lưu ý rằng máy ly tâm được chế tạo để chịu được rung động khi không hoạt động, và Iran có thể đã chuẩn bị chúng cho các cuộc tấn công tiềm tàng bằng cách tắt máy từ trước. Điều này cho thấy khả năng thích ứng chiến thuật để duy trì hoạt động liên tục.
Các loại bom phá boong-ke hiện có của Israel, như GBU-28 và BLU-109, chỉ có khả năng xuyên phá hạn chế (khoảng 5-6 mét bê tông cốt thép). Với độ sâu chôn vùi 80-100 mét của Fordow, những vũ khí này không đủ sức gây thiệt hại đáng kể.
Bom GBU-57 Massive Ordnance Penetrator (MOP) của Mỹ là vũ khí thông thường duy nhất có khả năng gây thiệt hại cho Fordow. GBU-57 nặng 13.600 kg, chứa 2.421 kg vật liệu nổ, và có thể xuyên phá tới 60 mét bê tông hoặc 40 mét đá trước khi nổ. Hiện tại, chỉ có máy bay ném bom tàng hình B-2 Spirit của Không quân Mỹ được cấu hình để thả GBU-57.
Tuy nhiên, ngay cả GBU-57 cũng có thể cần nhiều lần tấn công vào cùng một điểm để xuyên phá hoàn toàn Fordow do độ sâu và địa chất cứng của nó. Để đạt hiệu quả tối đa, máy bay B-2 sẽ cần thả nhiều quả bom vào cùng một điểm, đòi hỏi phải lượn lờ trên mục tiêu, làm tăng nguy cơ bị phát hiện và đánh chặn.
Hơn nữa, sự phức tạp và bố trí bên trong của cơ sở vẫn chưa chắc chắn, khiến việc phá hủy hoàn toàn trở nên khó khăn.
Các kịch bản xuyên phá Fordow
Do Israel thiếu cả GBU-57 và máy bay B-2, bất kỳ cuộc tấn công đường không nào nhằm phá hủy Fordow đều cần sự tham gia trực tiếp của Mỹ hoặc việc cung cấp vũ khí từ Washington.
Một lựa chọn mạo hiểm là triển khai đơn vị đặc nhiệm để thâm nhập và đặt chất nổ bên trong. Đây là hoạt động có rủi ro cực cao, đòi hỏi hậu cần phức tạp và có khả năng gây thương vong đáng kể.
Fordow được bảo vệ nghiêm ngặt bởi IRGC, với cổng và cửa thép. Tuy nhiên, hoạt động trên bộ cho phép Israel hành động đơn phương, không phụ thuộc vào sự can dự quân sự trực tiếp của Mỹ.
Israel có lịch sử thành công trong việc sử dụng tấn công mạng để cản trở chương trình hạt nhân của Iran (ví dụ: Stuxnet vào Natanz năm 2010). Tuy nhiên, Iran có thể đã tăng cường phòng thủ mạng. Tấn công mạng có thể gây gián đoạn hoạt động nhưng khó có thể phá hủy vật lý cơ sở.
Ngoài ra, Israel có thể tấn công cơ sở hạ tầng phụ trợ, nhắm mục tiêu vào các điểm yếu bên ngoài như đường điện, hệ thống thông gió hoặc lối vào/ra có thể tạm thời vô hiệu hóa hoạt động. Tuy nhiên, thiệt hại từ các cuộc tấn công như vậy có thể ít nghiêm trọng và dễ sửa chữa.
Bất kỳ cuộc tấn công quân sự nào nhằm vào Fordow đều tiềm ẩn những hậu quả sâu rộng.
Rủi ro cao nhất là một cuộc tấn công có thể dẫn đến xung đột rộng lớn hơn trong khu vực, với khả năng Iran trả đũa chống lại các lợi ích của Mỹ, Israel và các đối tác Ả Rập.
Điều này đang được nhen nhóm sau khi Mỹ ra lệnh ném bom cơ sở hạt nhân Iran những ngày vừa qua, khiến nước này tấn công trả đũa nhằm vào căn cứ Mỹ ở Qatar.
Về nguy cơ nguy cơ phát tán phóng xạ từ một cuộc tấn công vào Fordow, các chuyên gia cho rằng rủi ro chỉ mang tính cục bộ. Uranium hexafluoride (UF6), vật liệu chính được xử lý tại Fordow, là một phân tử khí nặng và "có khả năng sẽ không di chuyển quá xa."
Do vị trí sâu dưới lòng đất của cơ sở và thiết kế của bom phá boong-ke nhằm làm sập núi phía trên, bất kỳ sự phát tán nào ra môi trường cũng sẽ tương đối thấp do bị cản trở bởi khối đá sập xuống.
