Không cắt giảm nguồn, hệ thống sẽ quá tải
Cụ thể, NSMO cho biết đơn vị cũng đã ngừng dự phòng các nguồn điện khác bao gồm: Gần 3.000 MW nhiệt điện than miền Bắc ngay sau bão số 13 (các tổ máy này cần duy trì để đảm bảo an toàn cho hệ thống trước và khi bão đổ bộ đất liền); ngừng hay khởi động trong ngày nhiều tổ máy tuabin khí nội địa và LNG để đáp ứng công suất đỉnh cao điểm tối và tối đa khả năng truyền tải trên các đường dây liên kết để giải tỏa công suất nguồn điện.
Theo NSMO, dù nhu cầu tiêu thụ điện duy trì ở mức thấp nhưng tại một số khung giờ cao điểm trong ngày, chênh lệch phụ tải khá cao. Để đảm bảo đủ công suất, các tổ máy nhiệt điện than (vốn có thời gian khởi động lâu, không linh hoạt như thủy điện) phải được huy động chỉ để tăng công suất vào cao điểm. Hầu hết các giờ còn lại trong ngày cũng chỉ được huy động ở mức tối thiểu để đảm bảo an toàn tổ máy.
Liên quan đến vấn đề này, quan điểm của Cục Điện lực (Bộ Công thương) là quyền điều độ và lựa chọn nguồn huy động thuộc NSMO dựa trên nguyên tắc thị trường điện cạnh tranh, nguồn nào rẻ hơn thì được huy động trước. Hiện giá phát thủy điện và cả điện than đang rẻ hơn giá điện gió và điện mặt trời nên đương nhiên sẽ được sử dụng.
Giải pháp lâu dài để tăng công suất huy động nguồn từ các dự án điện tái tạo, theo chuyên gia, là phải có hệ thống pin lưu trữ
Ảnh: Ng.Nga
Lý lẽ là thế, nhưng bối cảnh đặc thù của ngành này cũng đặt ra vấn đề liên quan đến phát triển năng lượng tái tạo. Quy hoạch điện 8 điều chỉnh đặt mục tiêu sản lượng điện tái tạo đến năm 2030 phải tăng gấp đôi, chiếm 28 - 36%. Vậy liệu có dẫn đến tình trạng thừa nguồn, rồi lại tiếp tục cắt giảm, doanh nghiệp kêu cứu như hiện nay?
TS Ngô Đức Lâm, nguyên Phó viện trưởng Viện Năng lượng, nhấn mạnh: Về chuyên môn, việc điều độ điện có phương thức được lập trình, tính toán rất kỹ càng, khoa học chứ không tùy tiện. Làm thế nào để mục đích cuối cùng là phải bảo đảm hệ thống lưới điện ổn định và có giá thành tốt nhất.
Thứ 2, nguyên tắc điều tiết là đưa nguồn điện nào có giá thành rẻ nhất vào trước, thứ tự ưu tiên thì tùy thời điểm. "Việc tắt và khởi động lại tổ máy nhiệt điện không chỉ dễ gây hư hỏng máy mà còn không kịp để bù khi nhu cầu đỉnh. Ở đây, theo phản hồi thì thủy điện đang được ưu tiên số 1, nhưng thủy điện cũng là năng lượng tái tạo, lại tận dụng được tối đa nguồn nước tự nhiên, nên không có gì phải băn khoăn. Vấn đề là cùng nguồn điện tái tạo, phương thức tính toán cắt giảm phù hợp tùy thuộc rất lớn vào đơn vị điều tiết điện lực", ông Lâm nói.
Vẫn có thể giảm thủy điện và điện than thêm được
Vậy cắt giảm thế nào cho phù hợp mà vẫn hài hòa lợi ích giữa các bên? Chuyên gia Ngô Đức Lâm phân tích: Khi gió tốt, vẫn có thể tăng nguồn điện gió, giảm điện than và điện khí trong một số trường hợp. Tuy nhiên, điện than được ưu tiên vì là nguồn điện nền, không bị ảnh hưởng bởi thời tiết. Thủy điện cũng tương tự, cũng là nguồn điện tốt, trong khi điện gió chỉ trong khoảng thời gian gió tốt nhất định chứ không kéo dài cả năm.
"Trong bối cảnh chúng ta khuyến khích phát triển điện tái tạo, đặc biệt điện mặt trời và điện gió, việc cắt giảm mạnh nguồn điện này sẽ nhận phản ứng không đồng tình từ phía nhà đầu tư. Như tôi vừa nói, điện gió không phải là nguồn dồi dào quanh năm, chỉ có một vài tháng có gió tốt. Các dữ liệu không rõ cắt thế nào, bao nhiêu, lúc nào… Thế nên, giải pháp là các đơn vị quản lý điện có thể cùng ngồi với các nhà đầu tư điện gió, nhất là giai đoạn mấy tháng gió tốt, xem xét ưu tiên tăng sản lượng huy động cho họ được không. Nên chia sẻ lợi ích giữa các nhà đầu tư nguồn điện để có hiệu quả lâu dài", ông Lâm nói và đề xuất thêm: Thủy điện vẫn có thể giảm, chưa cần phát, có khả năng tích nước thì để tích. Điện than ổn định, giá rẻ, nhưng vẫn có thể điều chỉnh để "nhín" cho điện gió một phần. "Nói chung, vai trò chính là cơ quan điều tiết dựa trên tính toán hợp lý, song phải hợp tình, hợp hoàn cảnh", TS Ngô Đức Lâm nhấn mạnh. Về lâu dài, chuyên gia này cho rằng nhà đầu tư điện tái tạo cần đầu tư hệ thống pin lưu trữ thì mới phát triển bền vững được.
TS Đào Nhật Đình, chuyên gia năng lượng, cũng cho rằng việc cắt giảm nguồn điện gió tại Quảng Trị có thể chỉ diễn ra trong ngắn hạn. Cung dồi dào, cầu lại giảm hoặc tăng không đáng kể. "Tháng gió tốt nhưng mưa, bão lũ liên tục, nên nhu cầu sử dụng điện giảm. Đó chỉ là giải pháp tạm thời. Có thể điều chỉnh tăng tỷ lệ huy động nguồn điện tái tạo bằng việc cân đối, giảm nguồn điện giá rẻ hơn như điện than, thủy điện vẫn được. Quan trọng là cơ chế báo trước, và cân đối tỷ lệ cắt, giảm, huy động thế nào để nhà đầu tư nắm trước", chuyên gia Đào Nhật Đình nói.
Trước đó, trong đơn kiến nghị gửi Bộ Công thương, UBND tỉnh Quảng Trị, Tập đoàn Điện lực VN (EVN), NSMO, các nhà đầu tư điện gió cũng cho rằng cần có cơ chế minh bạch trong việc điều độ, đặc biệt là công khai thời gian và mức công suất bị cắt giảm của từng loại hình điện, bao gồm thủy điện, nhiệt điện, điện mặt trời và điện gió. Theo các doanh nghiệp đầu tư điện gió, việc minh bạch dữ liệu sẽ giúp đảm bảo công bằng trong huy động các nguồn điện và tạo cơ sở để doanh nghiệp chủ động kế hoạch vận hành, tài chính.
Một chuyên gia năng lượng ở miền Nam thừa nhận: Tuy giá thành sản xuất điện từ mặt trời và gió ngày càng rẻ hơn nhưng để có năng lượng tái tạo giá rẻ không đơn giản. Vấn đề không nằm ở các tấm pin hay tuabin gió, mà ở hạ tầng lưới điện và đó là thách thức hiện nay. Theo Tổng công ty Điện lực miền Nam (EVNSPC), năm 2020, do lưới truyền tải quá tải, miền Nam và Trung bộ đã buộc phải cắt giảm khoảng 364 triệu kWh điện mặt trời. Sang năm 2021, mức cắt giảm nguồn năng lượng tái tạo có lúc lên tới 1,7 tỉ kWh, với công suất bị giới hạn trong những tháng cao điểm lên đến 7.500 MW.
EVNSPC cũng cho rằng nhiều nhà máy điện mặt trời, điện gió đã đầu tư nhưng không thể phát hết công suất, gây lãng phí nguồn lực, ảnh hưởng đến hiệu quả đầu tư và làm gia tăng áp lực vận hành cho hệ thống điện truyền thống. Thế nên, nếu không có các giải pháp đột phá về nâng cấp, hiện đại hóa lưới điện và tích hợp công nghệ lưu trữ, tình trạng "điện tái tạo rẻ - hạ tầng giá đắt" sẽ còn kéo dài, thậm chí có thể làm chậm lại quá trình chuyển đổi năng lượng xanh của VN. "Đầu tư cho lưới điện không chỉ là các dự án mở rộng đường dây, xây thêm trạm biến áp. Ưu tiên hàng đầu phải là cuộc "đại phẫu" toàn diện, tập trung vào các công nghệ của tương lai như lưới điện số, đo đếm thông minh, hệ thống điều khiển tự động, và đặc biệt là tích hợp các giải pháp lưu trữ năng lượng (BESS) để tăng tính linh hoạt. Muốn vậy, cần có cơ chế giá điện hấp dẫn và lộ trình rõ ràng cho các dịch vụ phụ trợ, lưu trữ năng lượng để tạo niềm tin và thu hút vốn đầu tư tư nhân vào hạ tầng lưới…", EVNSPC nêu quan điểm.
