Nhắc đến Gia Cát Lượng, người đời thường nghĩ ngay đến "ngọa long" với tài bày mưu tính kế, bày trận khắp Tam Quốc. Thế nhưng ít ai ngờ, ngoài những kế sách lẫy lừng giúp Lưu Bị dựng nghiệp, ông còn để lại một bức thư dạy con vô cùng nổi tiếng. Lá thư "Giới Tử Thư" mà ông viết cho con có giá trị vượt thời gian, khiến hậu thế nhiều đời ngỡ ngàng vì trí tuệ gửi gắm trong từng câu chữ.
Bức thư này không phải nói về binh pháp, cũng chẳng bàn đến chính trị. Nó là những lời nhắn nhủ giản dị nhưng sâu xa của một người cha dành cho con trai, chứa đựng cách rèn luyện nhân cách, trí tuệ, EQ và IQ mà bất cứ thời đại nào cũng cần.
1. "静以修身，俭以养德" - Tĩnh dĩ tu thân, kiệm dĩ dưỡng đức
Dịch nghĩa: Giữ lòng yên tĩnh để tu dưỡng bản thân, sống giản dị tiết kiệm để bồi dưỡng đức hạnh.
Gia Cát Lượng viết rằng chỉ khi giữ lòng yên tĩnh thì con người mới có thể tu dưỡng bản thân, và chỉ khi sống giản dị, biết tiết chế mới có thể dưỡng thành đức hạnh. Đây là lời dạy vượt thời gian, bởi trẻ con ngày nay thường dễ bị cuốn vào guồng quay học hành, mạng xã hội, áp lực điểm số. Bậc cha mẹ nếu biết dạy con giữ sự tĩnh tại trong tâm hồn, con sẽ có nền tảng để học tập hiệu quả hơn, phát triển chỉ số EQ, tức khả năng tự điều tiết cảm xúc.
2. “非淡泊无以明志，非宁静无以致远” - Phi đạm bạc vô dĩ minh chí, phi ninh tĩnh vô dĩ chí viễn
Dịch nghĩa: Không sống đạm bạc thì chẳng thể sáng tỏ chí hướng, không giữ tĩnh lặng thì chẳng thể đi xa.
Gia Cát Lượng tin rằng một người muốn đi xa thì phải biết sống đơn giản, giữ tâm an định. Đây không chỉ là triết lý sống, mà còn là lời cảnh báo về sự xao nhãng. Trẻ nhỏ nếu bị nuông chiều, ham hưởng thụ vật chất quá sớm sẽ dễ đánh mất ý chí vươn lên. Bức thư nhắc phụ huynh rằng, dạy con không phải chỉ lo kiến thức sách vở, mà còn cần rèn nghị lực, biết từ chối cám dỗ để theo đuổi mục tiêu lâu dài.
3. “非学无以广才，非志无以成学” - Phi học vô dĩ quảng tài, phi chí vô dĩ thành học
Dịch nghĩa: Không học thì không mở rộng được tài năng, không có chí thì chẳng thành tựu được việc học.
Trong "Giới Tử Thư", Gia Cát Lượng nhiều lần nhấn mạnh rằng muốn đạt được thành tựu, không thể chỉ thông minh bẩm sinh, mà phải có sự chuyên cần học hỏi và ý chí kiên định. Đây chính là sự cân bằng giữa IQ và EQ. Nếu chỉ có trí thông minh mà thiếu bền bỉ, kết quả sẽ dễ đổ vỡ. Bức thư dạy con của vị kỳ tài khẳng định phải siêng năng rèn luyện, lấy sự học làm gốc, coi kiên trì là nền tảng của mọi thành công.
4. "人之生也，非勤苦无以成志" - Nhân chi sinh dã, phi cần khổ vô dĩ thành chí
Dịch nghĩa: Con người khi sống, nếu không cần cù khổ luyện thì chẳng thể thành tựu chí lớn.
Gia Cát Lượng dạy con rằng, con đường trưởng thành không thể nhờ vận may hay gia thế mà phải dựa vào chính sự cần cù và ý chí. Đây là bài học đặc biệt phù hợp với cha mẹ hiện đại: thay vì bao bọc con quá mức, hãy để con học cách tự lập, rèn ý chí vượt khó. Chính điều này mới giúp trẻ phát triển trí tuệ cảm xúc, học cách đứng lên sau thất bại và trưởng thành thật sự.
Kết
"Giới Tử Thư" không phải là lời mưu kế dành cho chiến trường mà là di sản trí tuệ của một người cha dành cho con. Trong từng câu chữ, Gia Cát Lượng gửi gắm bài học về sự tĩnh tâm, kiệm đức, giản dị, cần cù và ý chí - những giá trị làm nên nhân cách, EQ và IQ vượt xa cả mưu lược binh pháp. Đó cũng chính là lý do vì sao, hơn 1.700 năm sau, bức thư ấy vẫn còn nguyên sức lay động, trở thành kim chỉ nam cho không chỉ việc dạy con mà còn cho cả hành trình làm người.
