Máy bay không người lái (UAV) là một dạng phương tiện mới, có hành vi rất mới nên các luật, quy định hàng không trước đây có khoảng cách nhất định, không hoàn toàn phù hợp.
Theo ông Nguyễn Thành - nhà nghiên cứu lĩnh vực kỹ thuật vi sóng và âm thanh đến từ Học viện Công nghệ bưu chính viễn thông (PTIT), để tạo điều kiện cho lĩnh vực này phát triển, hành lang pháp lý phải được xây dựng để tạo điều kiện các công ty, tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động. Song song đó, đẩy mạnh phát triển hạ tầng kỹ thuật.
Ông chỉ ra những khác biệt của UAV tầm thấp với phương tiện bay truyền thống như quỹ đạo chuyển động hay đối tượng sở hữu mở rộng cho cá nhân. Trong tương lai, UAV do cá nhân sở hữu có thể chiếm số lượng lớn.
Việc mở rộng đối tượng sở hữu UAV đến từng cá nhân, cùng khả năng bay linh hoạt, tự phát, khiến các quy tắc cấp phép và giám sát truyền thống không còn hiệu quả.
Nếu không được quản lý chặt chẽ, UAV có thể bị lợi dụng vào các hành vi nguy hiểm như bay trái phép, buôn lậu, vận chuyển hàng cấm, thậm chí phục vụ mục đích khủng bố hoặc quân sự.
Ông Nguyễn Thành nhấn mạnh rằng để lĩnh vực UAV phát triển lành mạnh, Việt Nam cần một hành lang pháp lý đầy đủ, minh bạch và kịp thời cho doanh nghiệp, tổ chức và cá nhân tham gia vận hành.
Dự đoán UAV tầm thấp sẽ được ứng dụng trong đời sống hàng ngày, tương tự ô tô xe máy, ông Nguyễn Thành cho rằng cần có một lực lượng “cảnh sát giao thông đường không” để quản lý cùng hạ tầng kỹ thuật đi kèm.
Nhằm giải quyết bài toán này, ông đưa ra ý tưởng về hệ thống giám sát và quản lý drone/UAV tầm thấp gồm bốn phân hệ: trung tâm điều khiển, xử lý thông tin; quản lý phương tiện hợp pháp bằng mạng di động 4G/5G; mạng radar giám sát tầm thấp để phát hiện UAV phi pháp; thiết bị áp chế phương tiện bay (thiết bị chế áp mềm và cứng để vô hiệu hóa phương tiện bay nguy hiểm khi cần thiết).
Theo ông Nguyễn Thành, người mua drone phải đăng ký với cơ quan quản lý để có mã định danh, giống đăng ký biển số xe cho các phương tiện mặt đất.
Trên các phương tiện cần gắn mô-đun liên lạc 4G/5G, kết nối với mạng di động mặt đất, đảm bảo thiết bị thông báo được tọa độ và tham số hành trình trong quá trình bay.
Về mạng radar phát hiện và giám sát phương tiện phi pháp, radar sẽ được triển khai thành mạng lưới tại các khu vực cần giám sát, quản lý.
Hệ thống sẽ đối chiếu thông tin với cơ sở dữ liệu về các phương tiện bay với lịch trình bay đã được cấp phép để phát hiện các phương tiện phi pháp.
Tại Trung Quốc, một số địa phương đang triển khai hệ thống giám sát và quản lý UAV tầm thấp theo phương án “dò đá qua sông”.
Tại Việt Nam, ông Nguyễn Thành cho biết đang đề xuất thử nghiệm vùng giám sát 3-5km2 trước năm 2028, tại các khu vực quan trọng trước năm 2030, đến cấp tỉnh và tương đương trước năm 2032, đến cấp xã và tương đương năm 2035.
Đại diện Tổng Công ty quản lý bay Việt Nam – đơn vị chịu trách nhiệm cung cấp dịch vụ bảo đảm an toàn cho các hoạt động bay truyền thống, dân dụng, có người lái, bà Lê Thị Phượng, Phó Giám đốc Trung tâm thông báo tin tức hàng không, cảnh báo vùng trời hiện nay vốn đã chật chội vì nhiều loại phương tiện khác nhau cùng hoạt động. Việc UAV tầm thấp xuất hiện với số lượng lớn càng khiến rủi ro gia tăng.
Thực tế đã có những trường hợp các hoạt động của UAV tầm thấp gây ảnh hưởng đến hoạt động bay dân dụng. Chẳng hạn, năm 2025, Càng hàng không Thọ Xuân (Thanh Hóa) phải triển khai hàng loạt biện pháp kiểm soát, nâng cấp cảnh báo và siết chặt an ninh hàng không sau nhiều lần máy bay phải chuyển hướng, hoặc ngừng khai thác ban đêm vì bị drone liên tiếp “quấy nhiễu” trong tháng 6. Điều này cho thấy UAV không chỉ là rủi ro tiềm tàng mà đã trở thành mối đe dọa trực tiếp đối với hoạt động bay dân dụng.
Theo bà Lê Thị Phượng, thời gian qua, Tổng công ty đã hiện đại hóa cơ sở hạ tầng, ứng dụng công nghệ để đáp ứng yêu cầu cung cấp dịch vụ bảo đảm hoạt động bay, đáp ứng phương tiện, thiết bị mới. Liên quan đến hoạt động bay không người lái, bay tầm thấp, đang triển khai một số nội dung như đang thiết lập cơ sở dữ liệu dùng chung.
Tại một số quốc gia tiên phong về UAV, hoạt động của các phương tiện này cũng được giám sát chặt chẽ. Chẳng hạn, tại Mỹ, Cơ quan Hàng không liên bang (FAA) yêu cầu UAV phải gắn thông tin nhận dạng điện tử thời gian thực, đồng thời thiết lập Ủy ban quy định khai thác UAV, vùng trời để cân bằng nhu cầu của nhiều bên sử dụng.
Để thúc đẩy an toàn, FAA cũng phát triển hành lang bay đặc biệt gần khu đông dân cư, nhiều chướng ngại vật, sân bay.
Khi xây dựng được khung quản lý đầy đủ và lực lượng giám sát hiệu quả, UAV sẽ trở thành động lực mạnh mẽ thúc đẩy kinh tế tầm thấp, một ngành kinh tế mới có thể đóng góp 10 tỷ USD cho Việt Nam vào năm 2035.
