TP Hà Nội hiện đang có khoảng 9,2 triệu phương tiện lưu thông trên địa bàn thành phố gồm: 6,9 triệu xe máy, 1,1 triệu ô tô và khoảng 1,2 triệu phương tiện từ các tỉnh khác thường xuyên. Trong đó chỉ có một tỷ trọng rất nhỏ là xe điện.
Theo Chỉ thị số 20, toàn bộ xe máy sử dụng nhiên liệu hoá thạch trong khu vực Vành đai 1 sẽ bị cấm sử dụng từ ngày 1/7/2026. Điều này gây ra nhiều bất cập khi hạ tầng cho xe điện chưa đảm bảo, phương tiện công cộng còn thiếu và người dân vẫn cần thêm thời gian để chuẩn bị.
Theo các chuyên gia, hiện số lượng trạm sạc ở khu vực trung tâm khá ít ỏi, chủ yếu ở khu đô thị ngoài trung tâm và chỉ phục vụ được dưới 10% tổng nhu cầu lượng xe lưu thông. Việc tự sạc điện ở nhà cũng được đánh giá là thiếu an toàn khi nhiều khu vực còn chưa đảm bảo an toàn phòng cháy chữa cháy. Bên cạnh đó, việc lộ trình chuyển đổi từ xe chạy xăng sang xe điện gấp gáp có thể tạo gánh nặng của người dân khi mà họ có thể vừa mua xe xăng năm trước thì năm sau chuyển đổi sang xe điện.
Để chuẩn bị cho cuộc chuyển đổi này, TP Hà Nội cho biết sẽ hỗ trợ người dân có xe máy chạy xăng hoặc diesel (đăng ký trước thời điểm nghị quyết có hiệu lực) tại các vùng phát thải thấp, khi chuyển đổi sang phương tiện xanh có giá trị từ 15 triệu đồng trở lên có thể được hỗ trợ 3 triệu đồng. Mức hỗ trợ 4 triệu đồng áp dụng với hộ cận nghèo; 5 triệu đồng với hộ nghèo. Mỗi cá nhân được hỗ trợ tối đa một xe đến hết năm 2030.
Thành phố cũng dự kiến miễn 100% lệ phí trước bạ và lệ phí đăng ký biển số đối với phương tiện giao thông xanh từ ngày nghị quyết có hiệu lực đến hết năm 2030. Các đơn vị dịch vụ công ích, đơn vị vận tải hành khách (trừ xe buýt) và vận tải hàng hóa, doanh nghiệp đầu tư cơ sở thu hồi, tái chế xe cũ dự kiến được hỗ trợ vay vốn ưu đãi với lãi suất 3-5%/năm, hạn mức 100% giá trị hợp đồng, thời gian vay tối đa 5 năm.
UBND thành phố yêu cầu phải có tối thiểu 10% chỗ đỗ xe tại công trình hiện hữu có trụ sạc trước cuối năm 2026; tối thiểu 30% chỗ đỗ tại dự án mới phải có trụ sạc. Các dự án đầu tư hạ tầng trạm sạc công cộng dự kiến được ngân sách hỗ trợ 70% lãi vay ngân hàng trong 5 năm đầu. Dự án bến xe, bãi đỗ có từ 30% chỗ đỗ gắn trụ sạc có thể được hỗ trợ 50% chi phí giải phóng mặt bằng; 100% tiền thuê đất trong 5 năm đầu.
Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là chỉ còn chưa đầy một năm, liệu cơ sở hạ tầng cho cuộc đại chuyển đổi có thể đảm bảo?
Đề xuất giãn lộ trình 2 – 3 năm
Cho đến thời điểm hiện tại, ngay cả những quốc gia có tiêu chuẩn bảo vệ môi trường nghiêm ngặt và hệ thống giao thông công cộng phát triển vượt trội như ở châu Âu cũng chưa áp dụng việc cấm hoàn toàn xe sử dụng xăng, dầu. Thay vào đó, họ thường lựa chọn một lộ trình chuyển đổi hợp lý, bắt đầu bằng việc nâng cao dần tiêu chuẩn khí thải, qua đó loại bỏ từng bước các phương tiện không đáp ứng yêu cầu.
Với Việt Nam, Chính phủ cam kết Net Zero vào năm 2050 khẳng định xu thế chuyển đổi tất yếu từ xe xăng sang xe điện, tuy nhiên, nếu lộ trình quá gấp gáp, người dân và doanh nghiệp sẽ không có đủ thời gian chuẩn bị, từ đó có thể gây ra các hệ luỵ tiêu cực.
Hà Nội hiện đang có hàng triệu phương tiện xe máy xăng. (Ảnh minh hoạ: Tiền Phong).
Mới đây, Hiệp hội Các nhà sản xuất xe máy Việt Nam (VAMM) đã có văn bản gửi Chính phủ về việc đề xuất giãn lộ trình cấm xe máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch tại Hà Nội thêm 2 -3 năm để người dân và doanh nghiệp có thời gian để chuẩn bị. VAMM cho biết, đồng thuận với chủ trương giảm phát thải của Nhà nước, nhưng cho rằng thời điểm cấm xe máy xăng cần được tính toán lại.
Theo VAMM, việc chuyển đổi sang sử dụng xe điện đặt ra không ít thách thức đối với người dân, đặc biệt là những nhóm thu nhập thấp. Việc thay thế phương tiện đang sử dụng trở thành gánh nặng tài chính không nhỏ. Những đối tượng bị ảnh hưởng nặng nề nhất thường là người lao động, hộ gia đình có thu nhập thấp và những gia đình đang sở hữu nhiều phương tiện truyền thống.
Bên cạnh khó khăn về chi phí, hạ tầng hỗ trợ cho xe điện, đặc biệt là hệ thống trạm sạc công cộng, hiện vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế. Ngoài ra, mối lo ngại về an toàn cháy nổ khi sạc xe điện - nhất là tại các chung cư cũ có hệ thống điện đã xuống cấp cũng ngày càng gia tăng.
Đại diện VAMM cũng cho biết, hiệp hội rất tôn trọng và ghi nhận những nỗ lực của Chính phủ trong việc giảm thiểu ô nhiễm môi trường cũng như phát triển những giải pháp di chuyển phù hợp.
Tuy nhiên, xe máy xăng chỉ là một trong những nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường đô thị. Theo nghiên cứu của Đại học Quốc gia TP HCM, ô nhiễm chủ yếu do bụi, bao gồm cả bụi mịn (PM2.5), nhưng xe máy không thải ra nhiều bụi PM2.5, chỉ chiếm 4,5% - thấp hơn rất nhiều so với các phương tiện khác (xe tải nặng, ô tô, xe bus...).
Trong khi đó, nếu lộ trình chuyển đổi quá gấp gáp, một lượng lớn phương tiện sử dụng động cơ đốt trong đang lưu hành sẽ cần được thay thế trong thời gian ngắn, gây áp lực lớn về mặt tài chính và logistic.
Việc chuyển đổi quá nhanh cũng có thể gây xáo trộn lớn trong chuỗi cung ứng và hoạt động thương mại hiện tại. Thiếu thời gian thích nghi có thể gây ra thiệt hại tài chính đáng kể cho nhiều doanh nghiệp, dẫn đến việc không thể tái đầu tư, gia tăng nguy cơ phá sản, kéo theo hệ lụy dây chuyền ảnh hưởng đến hơn 2.000 đại lý, 200 nhà cung cấp và hàng chục nghìn lao động.
Vì vậy, để đảm bảo quá trình chuyển đổi diễn ra hiệu quả và bền vững, cần có thêm thời gian để hoàn thiện hệ thống quy chuẩn kỹ thuật, chính sách hỗ trợ phù hợp cũng như cải tạo và phát triển cơ sở hạ tầng đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Việc này cần xây dựng một lộ trình chuyển đổi phù hợp với ít nhất 2–3 năm chuẩn bị, giúp các bên liên quan chủ động thích ứng, đảm bảo quá trình chuyển đổi diễn ra an toàn, hiệu quả và bền vững.
Cần chuẩn bị kỹ lưỡng cho cuộc đại chuyển đổi
Đồng tình với quan điểm cần có lộ trình cụ thể, dài hạn hơn cho việc chuyển đổi từ xe xăng sang xe điện, Chuyên gia kinh tế Phạm Thế Anh, Trưởng khoa Kinh tế học, Đại học Kinh tế Quốc dân, cho rằng việc chuyển đổi từ phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch sang phương tiện thân thiện với môi trường là một xu hướng tất yếu trong quá trình phát triển bền vững.
Tuy nhiên, quá trình này cần được thực hiện theo lộ trình hợp lý, có sự chuẩn bị kỹ lưỡng và đồng bộ cả về hạ tầng, chính sách và truyền thông.
Việc triển khai vội vã, thiếu sự đánh giá tác động toàn diện và không có các giải pháp hỗ trợ đi kèm, có thể gây ra những xáo trộn lớn cho đời sống người dân, làm tổn hại đến sinh kế của hàng triệu lao động và ảnh hưởng tiêu cực đến các doanh nghiệp trong nhiều lĩnh vực liên quan.
Chuyên gia kinh tế Phạm Thế Anh, Trưởng khoa Kinh tế học, Đại học Kinh tế Quốc dân. (Ảnh: H.A).
Theo chuyên gia, ở các nước phát triển, họ đưa ra một lộ trình chuyển đổi hợp lý, bắt đầu bằng việc nâng cao dần tiêu chuẩn khí thải, qua đó loại bỏ từng bước các phương tiện không đáp ứng yêu cầu.
Đồng thời, họ đầu tư mạnh vào hạ tầng hỗ trợ như trạm sạc, nguồn năng lượng sạch và phương tiện công cộng hiện đại, nhằm tạo điều kiện thuận lợi để người dân chủ động và tự nguyện chuyển đổi sang các phương tiện thân thiện với môi trường.
Về phương án tài chính, các quốc gia này cũng ưu tiên các chính sách khuyến khích tích cực như trợ giá khi mua xe điện, miễn giảm thuế và phí trước bạ, hỗ trợ cho doanh nghiệp sản xuất phương tiện sạch, thay vì đánh thuế cao hay tăng chi phí đối với người sử dụng xe xăng, dầu một cách đột ngột. Cách tiếp cận mềm dẻo và linh hoạt này không chỉ giúp giảm áp lực xã hội mà còn tạo ra động lực tự nhiên thúc đẩy xu hướng chuyển đổi một cách bền vững và đồng thuận.
Chuyên gia nhấn mạnh, việc chuyển đổi cần được tiếp cận một cách thận trọng và nhân văn, lấy người dân làm trung tâm, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi để họ thích nghi và hưởng lợi từ sự chuyển đổi.
Thay vì áp đặt mốc thời gian ngắn và cứng nhắc, Thành phố nên ban hành lộ trình cụ thể, dài hạn, có cơ sở pháp lý rõ ràng, kèm theo các chính sách hỗ trợ tài chính, phát triển hạ tầng giao thông công cộng, xử lý rác thải pin, đảm bảo nguồn điện sạch và đặc biệt là có cơ chế tham vấn xã hội rộng rãi.
“Chỉ khi tạo ra được sự đồng thuận xã hội và sự chuẩn bị đầy đủ từ cả phía chính quyền lẫn người dân, quá trình chuyển đổi sang giao thông xanh mới có thể diễn ra thành công và bền vững”, chuyên gia Phạm Thế Anh nhấn mạnh.
PGS.TS. Nguyễn Thường Lạng, Giảng viên cao cấp tại Đại học Kinh tế Quốc dân. (Ảnh: NEU).
PGS.TS. Nguyễn Thường Lạng, Giảng viên cao cấp tại Đại học Kinh tế Quốc dân, cũng cho rằng quyết định siết phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch tại Hà Nội là “một bước đi mang tính đột phá về điều hành và tiêu chuẩn môi trường”. Tuy nhiên, chính sách này rất dễ tạo ra “cú sốc xã hội”, đặc biệt đối với nhóm người lao động thu nhập thấp đang sống bằng phương tiện cá nhân.
“Hà Nội hiện có hàng triệu xe máy. Nếu không có lộ trình cụ thể, minh bạch, không phân loại rõ phương tiện và không dự báo kỹ tác động, thì sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế và quyền tiếp cận giao thông của người dân” ông nêu rõ.
