Áp lực vô hình từ “ràng buộc kép”
Câu chuyện bắt đầu từ một bé gái 12 tuổi đang theo học tại một trường cấp hai danh tiếng ở Nhật – nơi điểm chuẩn đầu vào lên đến 65/100. Vốn là học sinh giỏi, chăm chỉ, em bỗng nhiên từ chối đến lớp. Mỗi buổi sáng, khi chuẩn bị mặc đồng phục, em lại thấy chóng mặt, đau đầu, tim đập nhanh. Bác sĩ kết luận em mắc rối loạn hệ thần kinh tự chủ – chứng bệnh khiến người bệnh dễ ngất khi thay đổi tư thế, thường xuất hiện ở trẻ chịu áp lực tâm lý kéo dài.
Mẹ của em – chị Megumi – cố tỏ ra bình thản: “Chỉ cần con khỏe lại, con nghỉ học cũng được”.
Nhưng ngay sau đó, chị lại nói thêm: “Có điều môn tiếng Anh của con hơi yếu. Hôm nào có tiết, mẹ sẽ đưa con đến trường”.
Hai câu nói tưởng như chẳng liên quan lại phơi bày một mâu thuẫn quen thuộc: bên ngoài tỏ ra không đặt nặng thành tích, bên trong vẫn canh cánh chuyện học hành. Với nhiều phụ huynh học vấn cao, đây là “căn bệnh” khó dứt: tham vọng cho con giỏi giang hơn người nhưng lại che giấu để tránh bị xã hội chê bai là “quá tham vọng”.
Một lần khác, khi con gái vui vẻ tuyên bố sẽ tham gia hội thao để lấy lại sự tự tin, chị Megumi lại lo lắng: “Lỡ con ngất giữa chừng thì sao? Lỡ sau đó lại nghỉ học thì sao? Hay là xin thầy đặc cách cho khỏi thi đấu?”.
Bác sĩ – nhà tâm lý học trẻ em Naoko Narita, tác giả cuốn Bệnh của phụ huynh có học vấn cao, nhẹ nhàng khuyên: “Bé muốn tham gia, nghĩa là con đã sẵn sàng. Nếu không khỏe, con chỉ cần nói với bạn bè ‘Mình nghỉ một chút nhé’. Khi được làm điều bản thân chọn, dù có thất bại, con vẫn sẽ tự đứng lên”.
“Trường nào cũng được” – lời nói chỉ để… nói
Không ít phụ huynh trí thức khẳng định: “Nếu cần, tôi sẵn sàng cho con chuyển trường”. Nhưng khi thật sự đề cập đến chuyện này, phản ứng lại rất khác: “Vất vả lắm mới đậu vào đây, tôi không muốn con phải thi lại”.
Theo bác sĩ Naoko Narita, đây là một dạng double bind – “ràng buộc kép” – khi cha mẹ truyền đi hai thông điệp trái ngược: bề ngoài buông bỏ kỳ vọng, nhưng trong lòng lại muốn con bám trụ ở môi trường “đẳng cấp”. Trẻ con cảm nhận được sự mâu thuẫn này rất nhanh, và chính nó tạo ra sự bất ổn trong tâm lý.
Một sai lầm khác của nhiều phụ huynh học vấn cao là đánh đồng “tự lập” với “không cần ai giúp đỡ”. Trong suy nghĩ của họ, tự lập nghĩa là tự kiếm tiền, tự lo mọi việc và không nhờ cậy ai. Họ hướng con vào các trường danh tiếng như một “bảo hiểm tương lai” để bảo đảm con sẽ sống độc lập.
Nhưng cách nghĩ này lại gieo vào con niềm tin sai lệch: “Nhờ vả là yếu đuối”; “Lộ điểm yếu sẽ bị coi thường”; “Không được phép để người khác biết mình khó khăn”...
Kết quả là, khi rơi vào khủng hoảng, trẻ không biết tìm đến ai. Nhiều sinh viên y bỏ học chỉ vì không vượt qua được nỗi sợ giải phẫu, thay vì tìm kiếm sự hỗ trợ từ bạn bè, thầy cô. Một số khác chọn ngành chỉ để “chứng minh học vấn” chứ không phải vì đam mê, rồi bỏ ngang khi gặp thực tế nghề nghiệp.
Điều con trẻ thật sự cần
Theo bác sĩ Naoko Narita, khả năng thích ứng xã hội – yếu tố giúp con người vượt qua nghịch cảnh – gồm ba thành phần:
Tự khẳng định bản thân – Giữ được cảm giác “Tôi vẫn ổn” ngay cả khi khó khăn.
Tính xã hội – Hợp tác, giải quyết vấn đề cùng người khác.
Biết đón nhận sự hỗ trợ – Cảm nhận và trân trọng sự giúp đỡ từ xung quanh.
Với nhiều gia đình học vấn cao, yếu tố thứ ba thường bị bỏ quên. Bởi họ tin rằng “tự lập” nghĩa là “một mình làm tất cả”. Nhưng sự thật là, không ai có thể sống và thành công hoàn toàn đơn độc.
Thông điệp cuối cùng mà bác sĩ Narita gửi gắm rất rõ ràng: Cha mẹ cần dũng cảm nhìn nhận mâu thuẫn giữa lời nói và mong muốn thật sự. Yêu thương không chỉ là bảo vệ, mà còn là tin tưởng và cho phép con được thử – được sai – và được tự đứng lên.
Naoko Narita sinh năm 1963 tại Sendai, Nhật Bản; tốt nghiệp bác sĩ y khoa tại Đại học Kobe. Sau khi công tác tại khoa Y của Đại học Washington (Mỹ), bà lần lượt giảng dạy tại Đại học Y khoa Dokkyo và Đại học Y khoa Tsukuba, chuyên ngành Y khoa cơ bản.
Từ năm 2005, bà đảm nhiệm vị trí Phó giáo sư chuyên ngành Giáo dục Hỗ trợ Đặc biệt tại Đại học Bunkyo, và trở thành Giáo sư chính thức từ năm 2009. Năm 2014, bà sáng lập và trở thành đại diện của Trung tâm Khoa học về Nuôi dạy trẻ Axis, chuyên các chương trình hỗ trợ cha mẹ và giáo dục phát triển não bộ trẻ nhỏ dựa trên nền tảng khoa học thần kinh.
