Dấu hiệu sống quý hiếm trên vách núi đá
Tháng 1/2025, các bảo tồn thuộc Tổ chức Bảo tồn Động thực vật quốc tế Fauna & Flora đã ghi nhận hình ảnh một cá thể hươu xạ rừng (Moschus berezovskii caobangis) Trùng Khánh (tỉnh Cao Bằng). Kết quả nghiên cứu vừa được công bố vào tháng 3, gây chú ý đặc biệt trong giới khoa học và bảo tồn thiên nhiên.
Hình ảnh hươu xạ được ghi lại tại một vách núi đá trong Khu bảo tồn loài và sinh cảnh vượn Cao Vít, thuộc địa bàn ba xã Phong Nặm, Ngọc Khê và Ngọc Côn. Đây là khu bảo tồn được thành lập từ năm 2007 với diện tích hơn 1.656 ha, nhằm bảo vệ quần thể vượn Cao Vít – loài linh trưởng cực kỳ nguy cấp.
Hươu xạ rừng, hay còn gọi là hươu xạ lùn, là loài thú nhỏ, không có gạc nhưng con đực lại có răng nanh dài, sắc nhọn dùng trong mùa giao phối.
Đặc biệt, loài vật này sở hữu tuyến mùi tiết ra xạ hương – một loại hương liệu tự nhiên quý hiếm, từ lâu được sử dụng trong ngành công nghiệp mỹ phẩm và y học cổ truyền. Chính giá trị này đã biến chúng thành mục tiêu săn bắt bất hợp pháp.
Hươu xạ Cao Bằng (ảnh: Fauna & Flora).
Theo thống kê đến cuối năm 2023, số lượng hươu xạ ở Việt Nam chỉ còn khoảng 50 cá thể, phân bố chủ yếu ở Lạng Sơn, Cao Bằng, Bắc Kạn (cũ). Chúng nằm trong Nhóm IB – cực kỳ nguy cấp, quý hiếm theo Nghị định 84/2021/NĐ-CP của Chính phủ và trong Sách đỏ IUCN.
Ngoài nạn săn bắt, hươu xạ còn phải đối mặt với nguy cơ mất và phân mảnh sinh cảnh do sự tác động của con người. Đây là lý do khiến quần thể của loài suy giảm nghiêm trọng trong nhiều thập kỷ qua.
Nỗ lực bảo tồn loài có nguy cơ tuyệt chủng
Fauna & Flora đã phân tích dữ liệu để ước tính quy mô quần thể hươu xạ ở Cao Bằng. Đồng thời, tổ chức này phối hợp với cộng đồng địa phương để đặt bẫy ảnh, vừa theo dõi hươu xạ vừa thu thập thêm thông tin về các loài khác như gấu đen.
Song song, Fauna & Flora cũng dự kiến mở rộng chương trình giáo dục và truyền thông tại ba xã vùng đệm của khu bảo tồn, nhằm nâng cao nhận thức của người dân về đa dạng sinh học, giảm thiểu tình trạng săn bắt trái phép.
Trước đó, vào năm 2021, bẫy ảnh đã lần đầu ghi nhận hươu xạ ở một khu vực khác thuộc miền Bắc Việt Nam, xác nhận sự tồn tại của loài sau hơn 20 năm vắng bóng. Lần phát hiện ở Cao Bằng tiếp tục củng cố thêm bằng chứng khoa học, đồng thời mở ra triển vọng bảo tồn lâu dài cho loài thú quý này.
Vai trò sinh thái của hươu xạ
Không chỉ có giá trị về dược liệu và hương liệu, hươu xạ còn đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái rừng. Loài này ăn nhiều loại quả chín và lá cây, góp phần phát tán hạt giống, duy trì sự đa dạng thực vật.
Ngoài ra, thói quen ăn cỏ của hươu xạ giúp cân bằng thảm thực vật, tạo điều kiện cho các loài cây non phát triển. Vì vậy, bảo tồn hươu xạ đồng nghĩa với việc bảo vệ sức khỏe toàn diện của hệ sinh thái rừng miền núi phía Bắc.
Việc ghi nhận hươu xạ ở Cao Bằng là phát hiện mang tính bước ngoặt, bởi nó không chỉ khẳng định sự tồn tại của loài động vật quý hiếm từng bị cho là gần như biến mất ở Việt Nam, mà còn tạo thêm cơ sở khoa học để xây dựng các kế hoạch bảo tồn cụ thể.
Phát hiện hươu xạ rừng tại Cao Bằng một lần nữa khẳng định giá trị sinh học đặc biệt của vùng núi phía Bắc Việt Nam. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và suy giảm đa dạng sinh học toàn cầu, đây là minh chứng rằng những nỗ lực bảo tồn, dù âm thầm, vẫn có thể mang lại hy vọng. Giữ gìn hươu xạ không chỉ để bảo vệ một loài động vật quý hiếm, mà còn là hành động bảo vệ cân bằng sinh thái, văn hóa và tương lai bền vững cho các thế hệ mai sau.
