Cá voi dạt vào bờ hàng loạt sau động đất gây cảnh báo sóng thần là "dấu hiệu trời báo"?

Ngày 30-7-2025, một trận động đất mạnh khoảng 8,7 độ đã xảy ra ngoài khơi bán đảo Kamchatka (Nga), gây ra cảnh báo sóng thần cho khu vực ven Thái Bình Dương, bao gồm Nhật Bản. Sóng cao 60cm đã được ghi nhận tại Hokkaido, Ibaraki và nhiều tỉnh ven biển phía đông nước này.

Ngay sau đó, người dân thành phố Tateyama (tỉnh Chiba) phát hiện một nhóm cá voi dạt vào bờ, trong đó một số con đã chết. Dù sóng thần lần này không gây thiệt hại nghiêm trọng, sự xuất hiện của cá voi mắc cạn lại khiến giới khoa học và công chúng đặc biệt chú ý.

Vì sao cá voi dạt vào bờ?

Theo cơ chế của sóng thần, trước khi đợt sóng lớn ập vào bờ, mực nước thường có xu hướng rút ra xa đột ngột. Cá voi đang bơi gần bờ có thể bị hút theo dòng nước rút và mắc cạn khi không kịp rút lui theo biển sâu. 

"Hiện tượng này tương tự như khi bạn rút nước trong bồn tắm, những gì ở gần rìa có thể bị cuốn ngược lại phía đáy", một nhà nghiên cứu từ Đại học Tokyo ví von.

Cá voi là loài sử dụng sóng âm (echolocation) để định hướng và liên lạc. Tuy nhiên, những biến động dữ dội dưới biển, như sự thay đổi dòng chảy và áp suất nước do động đất, có thể khiến hệ thống định vị của chúng bị rối loạn. Việc mất phương hướng có thể khiến cá voi bơi nhầm hướng và tiến gần đất liền, nơi chúng dễ mắc cạn trên bãi cát nông.

Ngoài ra, một lý do khác giải thích cho hiện tượng này có thể bắt nguồn từ tập tính theo đàn dẫn đến "hiệu ứng domino". Cá voi thường sống thành nhóm xã hội chặt chẽ. Nếu một con bị thương, mất phương hướng hoặc dạt bờ trước, những con khác trong đàn có xu hướng bơi theo để "giúp đỡ" hoặc không bỏ lại đồng loại. Hành vi này dễ dẫn đến việc cả đàn cùng bị mắc cạn.

Hiện tượng kỳ lạ hay cảnh báo từ thiên nhiên?

Tại Nhật Bản, nhiều người dân tin rằng việc cá voi dạt bờ là "dấu hiệu trời báo", một điềm gở trước khi xảy ra động đất hay sóng thần. Thực tế, trong trận động đất thảm khốc ở Tohoku năm 2011, người ta cũng ghi nhận hiện tượng động vật thay đổi hành vi trước đó.

Tuy nhiên, giới khoa học chưa thể chứng minh được mối liên hệ trực tiếp, cũng chưa có đủ bằng chứng khoa học cho thấy cá voi có thể cảm nhận hoặc dự đoán trước được động đất.

Ngoài các yếu tố thiên tai tức thời, nhiều nhà khoa học cũng cảnh báo hiện tượng cá voi dạt vào bờ hàng loạt là minh chứng cho sự biến đổi khí hậu đang tác động mạnh đến đại dương. Dòng chảy thay đổi, ô nhiễm tiếng ồn dưới nước và nhiệt độ biển tăng có thể làm rối loạn tập tính di cư của cá voi, khiến chúng đi lạc vào vùng nước nông nguy hiểm.

Hiện tượng cá voi mắc cạn không còn hiếm gặp trong những năm gần đây, không chỉ ở Nhật mà còn tại New Zealand, Úc, và nhiều vùng biển khác.

Dù chưa thể khẳng định mối liên hệ nhân quả giữa sóng thần và việc cá voi dạt bờ, nhưng rõ ràng hiện tượng này là một lời nhắc nhở: thiên nhiên luôn có những cách phản ứng phức tạp trước biến động môi trường.

Đằng sau những con cá voi nằm yên trên cát là một hệ sinh thái đang chịu áp lực, và con người, sớm hay muộn, cũng sẽ cảm nhận được những hậu quả nếu không hành động kịp thời.