Vườn quốc gia Pù Mát có diện tích gần 95.000 ha, là vùng lõi của Khu dự trữ sinh quyển phía Tây Nghệ An được UNESCO công nhận năm 2007. Nơi đây được xem là một trong những “kho tàng” đa dạng sinh học phong phú nhất Việt Nam.
Năm 2010, Hội Bảo vệ thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công nhận cây Sa mu dầu cao hơn 70 m, đường kính thân lên tới 5,5 m, chu vi đo được 23,7 m là Cây di sản Việt Nam, đồng thời ghi nhận là cây Sa mu dầu lớn nhất Việt Nam hiện nay.
Cây Sa mu dầu có tên khoa học Cunninghamia konishii Hayata, thuộc họ Hoàng đàn (Cupressaceae). Người Thái ở Nghệ An gọi là “Mậy Pẹc” – loài cây linh thiêng gắn bó với đời sống tinh thần của họ.
“Cụ” Sa mu dầu tọa lạc ở thượng nguồn Khe Bu, xã Châu Khê (Nghệ An), trong khu vực rừng hỗn giao giữa cây lá rộng và cây lá kim ở độ cao trên 1.000 m.
Sa mu dầu tại Vườn quốc gia Pù Mát.
Sa mu dầu là loài cây gỗ quý hiếm, nằm trong nhóm IA – nhóm thực vật rừng nguy cấp, quý hiếm được ghi trong Sách Đỏ Việt Nam. Gỗ Sa mu dầu có hương thơm nhẹ, vân đẹp, bền chắc và ít mối mọt, vì vậy từng bị khai thác mạnh trong quá khứ.
Hiện nay, cùng với tốc độ tái sinh tự nhiên thấp, nạn phá rừng và biến đổi khí hậu khiến môi trường sống của loài này ngày càng bị thu hẹp.
Ở Việt Nam, Sa mu dầu phân bố chủ yếu ở các tỉnh miền núi phía Bắc và Bắc Trung Bộ như: Hà Giang (cũ), Sơn La, Thanh Hóa và Nghệ An. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, quần thể Sa mu dầu ở vùng biên giới Việt – Lào, đặc biệt tại Pù Mát, là khu vực còn bảo tồn được nguồn gen tốt nhất của loài.
Nhằm bảo tồn và phát triển Sa mu dầu, Viện Sinh thái Nhiệt đới, Trung tâm Nhiệt đới Việt – Nga (Bộ Quốc phòng) cùng Trường Đại học Lâm nghiệp đang triển khai đề tài: “Ứng dụng phương pháp thông tin địa lý và kỹ thuật sinh học phân tử phục vụ phát triển loài Sa mu dầu ở Việt Nam”.
Nhóm nghiên cứu đã áp dụng mô hình MaxEnt (Maximum Entropy) để dự báo khu vực phân bố tiềm năng của loài trong điều kiện khí hậu hiện tại và tương lai. Kết quả cho thấy, diện tích phân bố thích hợp cho Sa mu dầu hiện nay khoảng 1.509 km², chủ yếu ở miền Bắc. Tuy nhiên, dưới tác động của biến đổi khí hậu (theo kịch bản RCP 2.6), diện tích này có thể giảm gần một nửa vào năm 2070.
Kết quả nghiên cứu không chỉ mang lại cơ sở khoa học cho quy hoạch các khu vực nhân nuôi, bảo tồn nguồn gen Sa mu dầu mà còn giúp lựa chọn vùng phân bố cây lâm nghiệp phù hợp, góp phần quản lý và phát triển rừng bền vững.
