Ảnh: Viện Jane Goodall (JGI)
Trong hơn 30 năm quan sát các quần thể tinh tinh hoang dã ở công viên quốc gia Gombe (Tanzania), nhóm nhà khoa học phát hiện các con cái gắn kết chặt chẽ với những con cái khác - thông qua việc cùng nhau kiếm ăn, tỉa lông và đi lại - có xác suất con non sống sót đến 1 tuổi cao tới 95%.
Trong khi đó, những con mẹ ít giao du tỉ lệ chỉ đạt 75%. Hiệu quả bảo vệ này vẫn duy trì đến tận năm thứ 5, thời điểm con non dứt sữa.
Tiến sĩ Joseph Feldblum, tác giả chính của nghiên cứu, cho biết: "Ở các loài mà con cái sống cùng mẹ và chị em, việc liên kết xã hội giúp ích là điều dễ hiểu. Nhưng tinh tinh cái thường rời nhóm gia đình khi trưởng thành, phải tự lập ở đàn mới, nên phát hiện này đặc biệt đáng chú ý".
Các nhà khoa học phân tích dữ liệu hành vi của 37 mẹ tinh tinh và 110 con non, tập trung vào mức độ kết nối xã hội - cụ thể là tần suất xuất hiện gần nhau và hoạt động tỉa lông - trong năm trước khi sinh. Mục đích là tránh sự nhầm lẫn giữa việc mất con và thay đổi hành vi xã hội sau sinh.
Đáng chú ý, lợi thế sống sót không phụ thuộc vào việc có người thân gần như mẹ hay chị em trong đàn, cũng không liên quan đến quan hệ thân thiết với con đực. Chính mạng lưới quan hệ giữa các con cái mới đóng vai trò then chốt.
Nhóm nghiên cứu chưa xác định chính xác cơ chế bảo vệ, nhưng nêu ra một số giả thuyết: mẹ tinh tinh "hướng ngoại" có thể nhận ít quấy rối hơn, được giúp đỡ bảo vệ nguồn thức ăn hoặc con non, hoặc được hỗ trợ gián tiếp khiến chúng khỏe mạnh, ít stress hơn trong thai kỳ. Bên cạnh đó, mối quan hệ xã hội không chỉ duy trì trước sinh mà còn kéo dài ổn định sau sinh, phản ánh sự gắn kết bền lâu, chứ không phải liên minh tạm thời.
Ông Feldblum nhận định: "Kết quả không chứng minh nhân quả tuyệt đối, nhưng cho thấy giá trị của việc có những cá thể xung quanh sẵn sàng hỗ trợ - hoặc chí ít là không gây hấn".
Các nhà nghiên cứu cho rằng phát hiện này có thể giúp lý giải phần nào nguồn gốc tính hợp tác nổi bật của loài người. Giống như tinh tinh, phụ nữ hiện đại dù xa gia đình - ví dụ chuyển đến thành phố mới - vẫn có thể xây dựng mạng lưới bạn bè đem lại nhiều lợi ích thiết thực. Chính những nền tảng xã hội này được cho là đặt viên gạch đầu tiên cho khả năng hợp tác quy mô lớn đặc trưng của nhân loại.
