Bắt cóc online - Kỳ 1: Cách nào thoát khỏi bắt cóc qua mạng?

Theo báo cáo của Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Bộ Công an, chỉ trong vòng 8 tháng đầu năm 2025, cả nước ghi nhận hơn 1.500 vụ lừa đảo qua mạng, tăng 65% so với cùng kỳ 2024, gây thiệt hại hơn 1.660 tỉ đồng. 

ẢNH: BỘ CÔNG AN

Đáng chú ý, 70% người dân Việt Nam cho biết họ từng tiếp xúc với ít nhất một tin nhắn hoặc cuộc gọi lừa đảo mỗi tháng và cứ 10 người dùng điện thoại thông minh thì có ít nhất một người trở thành “nạn nhân tiềm năng” của tội phạm mạng.

Nhận được cuộc điện thoại lạ, hãy chặn số ngay

Thời gian qua, hàng loạt vụ việc học sinh, sinh viên bị bắt cóc online liên tiếp xuất hiện với tần suất đáng báo động, đặc biệt nhắm vào các đối tượng là người trẻ tuổi.

Điển hình, trường hợp L.H.B (20 tuổi, ở Hà Tĩnh). Sau khi nhận cuộc gọi video từ người lạ tự xưng công an, nạn nhân này đã hoảng sợ, rời khỏi nhà và mất liên lạc. Ngay sau đó, tài khoản Facebook của B. nhắn tin cho chị gái với nội dung “bị bắt cóc, cần 300 triệu đồng tiền chuộc”. Gia đình liên tiếp nhận cuộc gọi đe dọa nên đã trình báo công an.

Lực lượng chức năng nhanh chóng truy tìm và phát hiện B. đang ở một nhà nghỉ trong tình trạng hoảng loạn, vẫn đang nghe điện thoại từ nhóm lừa đảo. Nạn nhân B. khai bị kẻ giả danh công an yêu cầu “hợp tác điều tra”, rời khỏi nhà để “làm việc trực tuyến” và dặn gia đình chuyển tiền “khắc phục hậu quả”. Nhờ sự can thiệp kịp thời, nạn nhân được giải cứu an toàn, thoát khỏi ma trận bắt cóc qua mạng.

Một vụ việc khác cũng khiến dư luận bàng hoàng là trường hợp N.N.B.N (19 tuổi, nữ sinh viên năm thứ nhất tại TP.HCM). Sau khi nhận cuộc gọi video từ người đàn ông mặc sắc phục công an, yêu cầu “hợp tác điều tra” vì nghi liên quan đến đường dây rửa tiền, ma túy, nữ sinh N. bị thao túng tâm lý và làm theo mọi chỉ dẫn.

Dưới sự điều khiển của nhóm lừa đảo, chị N. xóa hết ứng dụng trên điện thoại, chỉ giữ lại Zoom để “làm việc với công an”. Sau đó, N. tự bắt xe đến khu vực biên giới Tây Ninh và bị một người lạ chở sang Campuchia bằng đường tiểu ngạch.

Tại đây, nữ sinh N. bị bán cho một công ty lừa đảo. Cô bị giữ giấy tờ, điện thoại và ép gọi về nhà xin tiền chuộc. Nhận được tin báo, Phòng Cảnh sát hình sự (PC02), Công an TP.HCM đã khẩn trương vào cuộc, phối hợp lực lượng chức năng Campuchia giải cứu thành công nạn nhân, đưa về nước an toàn. Công an cho biết đây là thủ đoạn “bắt cóc online” tinh vi, khi nạn nhân bị cô lập, thao túng và tự rơi vào bẫy của kẻ lừa đảo.

ẢNH: HÀ THƯƠNG

Hay trường hợp của nữ sinh Hà Võ Ngọc Minh (học lớp 12A2, Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong) chia sẻ, em từng nhận được những cuộc gọi tự xưng là công an phường, yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân để “phục vụ điều tra” hoặc “thu thập dữ liệu dân cư”. 

“Có lần, một người đàn ông gọi đến nói rằng đang làm nhiệm vụ và cần xác minh hồ sơ cá nhân của em. Khi nghe giọng nói và cách đặt vấn đề, em bắt đầu nghi ngờ. Em quyết định không tiếp tục nghe máy và chặn số vì nếu nghe tiếp, rất dễ bị dẫn dắt và thao túng tâm lý”, Ngọc Minh kể.

Tội phạm sử dụng AI, deepfake để tạo clip giả mạo

Ông Ngô Minh Hiếu, đại diện Ban tổ chức Chiến dịch “Toàn dân chống lừa đảo”, cho biết chiêu trò “bắt cóc online” hiện được chia thành 2 trường hợp chính.

Một là giả danh cơ quan công an, viện kiểm sát hoặc các cơ quan tố tụng, gọi video qua mạng xã hội, mặc cảnh phục, thậm chí dàn dựng cả “phòng điều tra” có người bị còng tay để tạo cảm giác thật. Khi nghe tin mình “liên quan tới một vụ án ma túy”, nhiều người hoảng sợ, mất khả năng phán đoán và bắt đầu làm theo mọi yêu cầu của đối tượng.

Dạng thứ hai là giả mạo thư mời, thông báo học bổng từ các trường danh tiếng ở Mỹ hoặc các nước châu Âu. Nạn nhân thường là học sinh hoặc sinh viên, dễ bị cuốn vào niềm vui bất ngờ rồi chuyển sang hoảng loạn khi bị yêu cầu “giữ bí mật để tránh bị cướp suất”. Từ đó, kẻ lừa đảo dễ dàng dẫn dắt họ vào kịch bản tiếp theo: chuyển tiền xác nhận, cung cấp thông tin cá nhân hoặc cài đặt ứng dụng chứa mã độc.

Sau khi gài bẫy, tội phạm bắt đầu thao túng tâm lý nạn nhân. Chúng liên tục yêu cầu không được liên hệ với người thân, tháo SIM, chỉ sử dụng Telegram để trao đổi. Tiếp đó, chúng hướng dẫn nạn nhân tới nhà nghỉ, khách sạn hoặc khu vực vắng người để “hỗ trợ điều tra”, rồi gửi đường link chứa mã độc. Khi nạn nhân mở đường link, điện thoại hoặc máy tính sẽ bị chiếm quyền điều khiển. Kẻ xấu dùng chính tài khoản Zalo của nạn nhân nhắn cho gia đình, dựng kịch bản “bị bắt cóc” và yêu cầu tiền chuộc.

Trong một số vụ, tội phạm còn sử dụng công nghệ AI và kỹ thuật deepfake để tạo ra hình ảnh, video giả mạo cho thấy nạn nhân bị thương, bị trói hoặc đang khóc cầu cứu. Nhiều người vì quá hoảng sợ đã thực hiện các hành vi theo chỉ đạo, tự quay video nhạy cảm, thậm chí tự trói mình. Những đoạn video đó sau đó được dùng để uy hiếp, tống tiền. 

“Những chiêu thức này không chỉ gây thiệt hại kinh tế mà còn để lại tổn thương tâm lý sâu sắc cho nạn nhân và gia đình”, ông Hiếu nói.

Một khi bị thao túng tâm lý, các bạn trẻ rất lo lắng, sợ hãi, sẵn sàng làm theo tất cả những hướng dẫn của các đối tượng lừa đảo. Thậm chí, nạn nhân còn tự trộm tài sản của ông bà, cha mẹ đem bán lấy tiền chuyển khoản “chứng minh vô tội” với các cô chú “công an, kiểm sát viên” giả danh.

Người dân thực hiện nguyên tắc "ba không"

Theo trung tá Võ Ngọc Toản, giảng viên Trường ĐH An ninh nhân dân TP.HCM, chiêu bài khống chế, gây áp lực tâm lý là thủ đoạn mới, tinh vi mà tội phạm không gian mạng dùng để thực hiện hành vi phạm tội. Các đối tượng lừa đảo thường chuẩn bị kịch bản chi tiết, thu thập thông tin cá nhân rồi giám sát, điều khiển nạn nhân qua mạng. Chúng thay đổi tình huống theo tâm lý nạn nhân và thậm chí gọi video giả danh công an, dàn dựng bối cảnh trụ sở, người bị còng tay để tăng độ tin cậy.

"Nhiều vụ việc, kẻ lừa đảo còn ép nạn nhân quay clip nhạy cảm nhằm uy hiếp, khiến họ và gia đình buộc phải làm theo mọi yêu cầu. Đối tượng chúng nhắm đến là học sinh, sinh viên, nhất là những trường hợp gia đình có điều kiện, nạn nhân thường tập trung vào việc học, ít có kiến thức xã hội", trung tá Toản cho biết.

Tuy nhiên, trung tá Toản cho rằng, phần lớn hoạt động tuyên truyền vẫn mang tính một chiều từ cơ quan chức năng, chưa có nhiều sự hưởng ứng tự phát từ người dân. Nhiều nạn nhân vì mặc cảm, xấu hổ mà im lặng, không chia sẻ trải nghiệm, khiến cộng đồng không được cảnh báo kịp thời. Nếu mỗi người coi việc chia sẻ là hành động bảo vệ người khác, hiệu quả phòng ngừa sẽ tăng lên đáng kể.

ẢNH: HÀ THƯƠNG

 

Thượng tá Hồ Thọ Hải, Phó trưởng phòng An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Công an TP.HCM, khẳng định cơ quan công an không bao giờ gọi điện, nhắn tin hay gửi giấy triệu tập qua mạng xã hội. Công an càng không bao giờ yêu cầu công dân chuyển tiền để "chứng minh sự trong sạch".

Thượng tá Hải cho rằng người dân cần tự trang bị nhận thức và kỹ năng an toàn số, bắt đầu từ việc thực hiện "ba không": không mở đường link lạ, không cung cấp thông tin cá nhân hay quay video theo yêu cầu của người lạ, không im lặng khi có dấu hiệu nghi ngờ.

"Việc im lặng chính là cơ hội để tội phạm thao túng. Chúng chỉ cần bạn đọc tin nhắn, nghe điện thoại hay phản hồi là bạn đã bước một chân vào bẫy", thượng tá Hải khuyến cáo... (còn tiếp)